เว็บไซต์อารมณ์กลอน เว็บไซต์สำหรับผู้มีกลอนในหัวใจ..

                                                                  กาพย์ยานี ๑๑


                      บทละ ๔ วรรค,  วรรค ๑ และ ๓ มี  ๕  พยางค์, วรรค ๒ และ ๔ มี ๖ พยางค์  


                           ๒๗๐ ๏ การได้มาสิ่งหนึ่ง                              คิดให้ซึ้งให้เท่าทัน
                ทุกผลการสร้างสรรค์                                                มาจากเหตุที่ลงทุน

                          ๒๗๑ ๏ น้อยมากมิเที่ยงแท้                             ไปตามแต่กรรมเก่าหนุน
                สุขล้นจากผลบุญ                                                        บาปก่อทุกข์ตามกระทำ
      
                          ๒๗๒ ๏ มิใช่ใครกำหนด                                 กรรมคือกฎที่น้อมนำ
                สีขาวหรือสีดำ                                                             แห่งชีพตนคือคนทา
 
                          ๒๗๓ ๏ ทำดีย่อมได้ดี                                      แม้ไม่มีใครเห็นค่า
                ดวงจิตคิดขึ้นมา                                                           อิ่มเอิบใจในใบบุญ


                                                                                               แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์

                                ..........................................................................................  


                                                         ต้นแบบกาพย์ยานี  ๑๑


                                  ๏  กาพย์ยานีลำนำ                                      สิบเอ็ดคำจำอย่าคลาย
                     วรรคหน้าห้าคำหมาย                                           วรรคหลังหกยกแสดง

                                   ๏ ครุลหุนั้น                                               ไม่สำคัญอย่าระแวง
                     สัมผัสต้องจัดแจง                                                   ให้ถูกต้องตามวิธี
 

                                        กาพย์สุรางคนางค์ ๓๒ (กาพย์ธนัญชยางค์)

             บทละ ๘ วรรค   วรรคละ  ๔  พยางค์    รับสัมผัสบทวรรค ๔    ส่งสัมผัสบทวรรค ๘      

                        
                                    ๘๖๑ ๏ เชื่อคนควบคุม         ในการชุมนุม
                            กระทำงานกลุ่ม                              สามัคคีมั่น
                            มีความพร้อมเพรียง                       ร่วมแรงแข็งขัน
                            มุ่งหน้าฝ่าฟัน                                  รักใคร่กลมเกลียว

                                  ๘๖๒ ๏ เมื่อรวมพลัง                ก่อเกิดความหวัง
                             โรมรันประนัง                                 น้ำหนึ่งใจเดียว    
                             อุปสรรคใหญ่                                  ปานใดไม่เกี่ยว
                             น้ำใจเด็ดเดี่ยว                                  ริปูอัปรา

                                                                                  แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์  
          
                        -------------------------------------------------------

                                               ต้นแบบ กาพย์สุรางคนางค์  ๓๒

                                  ๏ กาพย์หนึ่งนามอ้าง                    สุรางคนางค์
                             กำหนดบทวาง                                   สามสิบสองคำ
                             บทหนึ่งแปดวรรค                              เป็นหลักพึงจำ
                             วรรคหนึ่งสี่คำ                                     แนะนำวิธี


                                                 ------------------------

                                             ประณตจากใจ

                                     ..........ร่ายโบราณ..........



             ๏ ศรีสวัสดิ์วิวัฒน์ฉนำ          จากตำนาน“ แม่ศรีวรรณทอง”  
      ภาคสองกรองต่อเนื่อง                        หมายประเทืองวรรณกรรม      
      วิถีธรรมชีวิต  มอบลิขิตกวิพจน์                    น้อมประณตกวีชน  
     เคล้าระคนฉันทลักษณ์                                     ที่ประจักษ์ในตำรา      
      คร่ำศึกษาปริพนธ์         อีกทั้งกลบทแบบ         แยบยลกลอักษร      
      สำนวนกลอนหลากหลาย                           ด้วยใจหมายสืบสาน    
      ให้ยืนนานคงมั่น                                                  อยู่คู่บรรณพิภพ  
      ใช่เจนจบกาพย์โคลงฉันท์                     เพียรประพันธ์ด้วยใจรัก  
      แลหมายจักศึกษา      มุ่งค้นคว้าปฏิบัติ        ฝึกเรียงอรรถคำร้อย    
      แม้ด้อยรสพจนา        อ่อนลีลาวรรณศิลป์        อย่าติฉินเมินไกล      
      ผิดตรงไหนช่วยชี้          เห็นมิดีช่วยติง          ขอเป็นมิ่งเป็นขวัญ  
     อย่าเดียดฉันท์ตัดรอน                                   ฝากนักกลอนรุ่นน้อง      
      กราบขอร้องทุกผู้        โปรดอุ้มชูเสริมส่ง           จักดำรงการกวี  
      สัจวจีมอบให้       รักกลอนไม่ร้างรา      สัญญานี้ด้วยใจ    บารนี.

                                                                     แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์
                           ...........................................................          


                                  ต้นแบบ ร่ายโบราณ


                 ๏  แผนประพันธ์หนึ่งง่าย    เรียกว่าร่ายโบราณ    
             ประมาณวรรคละห้าคำ             ไม่จำกัดมากน้อย        
             เติมสร้อยได้ท้ายบท                  งดคำตายท้ายสุด
             สัมผัสยุดตามแผน  แต่งง่ายแสนสะดวกดาย  บารนี

             ---------------------------------------------------------

                                                                  โคลงสองสุภาพ  

                       บังคับเอก และ โท   ท้ายวรรค ๑ และ ๒    กับต้นวรรค ๓
                    สัมผัสระหว่างบท  ส่งท้ายวรรค ๓  รับคำที่ ๓ วรรคแรกบทต่อไป

                            ๑๐๕๓ ๏ คือกฎเกณฑ์เยี่ยงนี้                ชีพต่อชีพหลักชี้
                     ไม่ใช้ในแดน

                          ๑๐๕๔ ๏ ธรรมมาแทนโหดร้าย              ใจสัตว์คนกลับคล้าย
                     เมื่อพร้อมทานบุญ

                         ๑๐๕๕ ๏ ธรรมมีคุณเท่าฟ้า                       ยามแผ่คลุมปกหล้า
                     ช่วยคุ้มชีวี

                           ๑๐๕๖ ๏ คือความดีเท่านั้น                      จึงต่างคนสัตว์ชั้น
                     เลิศแล้วคือเทียม

                                                                                          แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์              
                                                
                               ...........................................................

                                          ต้นแบบ โคลงสองสุภาพ


                               ๏ รอยรูปอินทร์หยาดฟ้า                       มาอ่าองค์ในหล้า
                            แหล่งให้คนชม

                               ๏ พระองค์กลมกล้องแกล้ง                   เอวอ่อนอรอันแถ้ง
                            ถ้วยแห่งเจ้ากูงาม                                       บารนี

                                         ---------------------------------------

          
                                                    โคลงสองดั้น

                             บทละ ๓ วรรค, วรรค ๑ และ ๒ มี ๕ คำ, วรรค ๓ มี ๒ คำ
                    ท้ายวรรค ๑  เอก โท, วรรค ๒ คำที่ ๒ เอก และ ท้ายวรรค ๒ โท โท,  
                                                        วรรค ๓ คำแรก เอก.  .  

            ๙๕๓ ๏ สัญชาตญาณสัตว์แล้        มีอยู่ทุกผู้แท้                          ทั่วกัน

            ๙๕๔ ๏ อันตัวจริงซ่อนไว้              ยากหยั่งใจรู้ได้                     ยิ่งชล

            ๙๕๕ ๏ คนเราเดิมไม่ร้าย              แรกเกิดมานั้นคล้าย               ดั่งพรหม

            ๙๕๖ ๏ อบรมธรรมมั่นแม้น           ถึงอยู่ยากแร้นแค้น                อดออม

            ๙๕๗ ๏ มิยอมทำชั่วช้า                  ทนอย่างใจแกล้วกล้า             ใฝ่ดี

            ๙๕๘ ๏  คนพาลมีพรั่งพร้อม         ลาภยศศักดิ์ห้อมล้อม              ไม่พอ  
          
            ๙๕๙ ๏  ดังอสรพิษไซร้                  เล็กใหญ่พิษพร้อมไว้             ติดตัว

            ๙๖๐ ๏ จักมัวรีดไป่สิ้น                   ประหนึ่งคนปล้อนปลิ้น          ชั่วทราม

                                                          
                                                                                       แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์                                                                                                
                    ............................................................................


                                                   ต้นแบบโคลงสองดั้น


-                   ๏   โคลงสองอย่างดั้น         โดยว่าวรรคท้ายนั้น          เปลี่ยนแปลง

-                   ๏  แสดงแบบแยบยิ่งให้       กุลบุตรจำไว้ใช้                แต่งตาม

                                                               โคลงสามสุภาพ

                บทละ ๔ วรรค วรรค ๑ , ๒ และ ๓ วรรคละ ๕ คำ, วรรค ๔ มี ๔ คำ , บังคับเสียงเอกที่ คำที่ ๒ วรรค ๑,  
         คำที่ ๔ วรรค ๒, คำที่ ๒ วรรค ๓ และคำแรกวรรค ๔, บังคับเสียงโทที่ ท้ายวรรค ๒ กับ ๓ และคำที่ ๒ วรรค ๔
                              ส่งสัมผัสท้ายวรรค ๑ ไปยัง คำที่ ๓ วรรค ๒, ท้ายวรรค ๒ ไปยังท้ายวรรค ๓,
                                       สัมผัสระหว่างบทส่งท้ายวรรค ๔ ไปยัง คำที่ ๒ วรรคแรกบทต่อไป


 
                        ๕๙๗ ๏ เดินป่าควรมีไฟ                                กันโพยภัยเพื่อนแท้  
                 ประมาทอาจเกินแก้                                           สัตว์ร้ายรังควาน
                      ๕๙๘ ๏  ภัยพาลกลางดงมี                            พรายภูตผีซ่อนเร้น
                 สว่างจึงละเว้น                                                   หมดสิ้นความกลัว
                       ๕๙๙ ๏  มิมัวรอตะวัน                                  แลสำคัญอย่าท้อ
                 อุปสรรคมาหลอกล้อ                                         ส่งยิ้มโยนไป
                        ๖๐๐ ๏  มิราไฟชีวี                                       พลังมีเจิดจ้า
                 ลำบากเราจักท้า                                                  ต่อสู้สุดใจ  

                                                                                          แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์                                                                            
                              ..............................................................................................

                                                        ต้นแบบโคลงสามสุภาพ


                                  ๏  ความสุขยามโรยรา                          กลับคิดมายากแท้
                       โอ้คิดผิดแล้วแก้                                              ยากพ้นประมาณ   ดังนี้

                                                                   โคลงสามดั้น

   บทละ ๔ วรรค วรรค ๑ , ๒ และ ๓ วรรคละ ๕ คำ, วรรค ๔ มี ๒ คำ , บังคับเสียงเอกที่คำที่ ๔ วรรค ๒,
  คำที่ ๒ วรรค ๓ ของวรรค ๓ และคำแรกวรรค ๔, บังคับเสียงโทที่ ท้ายวรรค ๒ กับ  และคำที่ ๑ กับ ๒ วรรค  ๓
                                     สัมผัสระหว่างบท ส่งท้ายวรรค ๔ ไปยัง คำแรก  วรรคแรกบทต่อไป
 
                                  ๘๕๑ ๏ คนเดินทางกลางไพร        มีฤทัยต่อสู้
                           อนึ่งเป็นผู้รู้                                            ป่าดี
                                 ๘๕๒ ๏ มีปัญหาผจญ                     ความอดทนพรั่งพร้อม
                           อันตรายห้อมล้อม                                  ไม่ถอย
                                 ๘๕๓ ๏ คอยเป็นกำลังใจ                ปัญหาใดร่วมแก้
                          และบ่มีท้อแท้                                         อดทน
                               ๘๕๔ ๏ ผจญมิทิ้งกัน                        แม้ชีวันอ่อนล้า
                          ยังมุ่งไปข้างหน้า                                    แน่นอน  

                                                               แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์                    
                                ..............................................................................................

                                                           ต้นแบบ โคลงสามดั้น

                                 ๏  ยลบัญญัติโคลงสาม                   นามบันลือชื่อดั้น
                             กฎดั่งโคลงต้นนั้น                              อย่าลืม
                                                           ----------------------------

                                                             โคลงสี่สุภาพ

                                                         แผนผังหาได้ทั่วไป

                                ๙๒๕ ๏ ยามมองคนอยู่บ้าน                   นาดอน
                             ยลร่างพันอาภรณ์                                        เก่าแล้ว
                             กายทรามไม่งามงอน                                   เติมแต่ง
                             มีค่าเพียงเศษแก้ว                                        ไป่พ้นคนชัง

                                ๙๒๖ ๏ ลำพังกายชั่วช้า                            เพียงใด
                             ถือหนึ่ง ฤๅดูใจ                                             เพริศแพร้ว
                             ความดีอยู่ภายใน                                           ดังว่า
                            “ ดำแต่นอกในแผ้ว                                        ผ่องเนื้อนพคุณ”    
 
                       หมายเหตุ        ในเครื่องหมาย  “............”     นำมาจากคำโคลงโบราณ


                                                                                      แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์    

                        """"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""                

                                          ลักษณะแต่งโคลง ๔  (ของโบราณ)  
                                                          สำนวนที่ ๑
    
                                      ๏  สิบเก้าเสาวภาพแก้ว                  กรองสนธิ์
                             จันทรมณฑล                                              สี่ถ้วน  
                              พระสุริยะเสด็จดล                                   เจ็ดแห่ง
                              แสดงว่าพระโครงล้วน                            เศษสร้อยมีสอง
                             ............................................................................................

                                         ลักษณะแต่งโคลง ๔  (ของโบราณ)  
                                                            สำนวนที่ ๒

                                      ๏ พจน์สุภาพสิบเก้า                       วาที    
                              เอกเจ็ดโทสี่มี                                           แม่นไม้
                             สามสิบวากยวาจี                                      ศิริเสร็จ      สารแฮ
                              ผิวขาดความควรให้                                ใส่สร้อยเสริมลง

                                            โคลงตรีพิธพรรณ  (โคลงตรีเพชรทัณฑี)  

      บทละ ๔ บาท ๘ วรรค วรรค ๑ , ๓, ๕ และ ๗ วรรคละ ๕  คำ, วรรค ๒, ๔ และ ๖  วรรคละ ๒ คำ ,  
วรรค ๘ มี ๔ คำ. บังคับเสียงเอกที่คำที่ ๔ วรรค ๑, คำที่ ๒ วรรค ๓, คำแรกวรรค ๔,
คำที่ ๓ วรรค ๕, คำที่ ๒ วรรค ๖, คำที่ ๒ วรรค ๗,คำแรกวรรค ๘,  บังคับโทที่ ท้ายวรรค ๑, ๔, ๗,
และคำที่ ๒ วรรค ๘,    จุดรับสัมผัสวรรค ๓ เลื่อนไปอยู่กลางวรรค  แตกน่างไปจากโคลงสี่สุภาพ
 

                               ๗๕๓ ๏ สุขทุกข์มองแก่นแท้           ถึงธรรม
                         เกิดแต่กรรมแลดล                                   แม่นแล้ว
                         ผลความชั่วดีนำ                                      หนุนส่ง
                         บุญดั่งกำแพงแก้ว                                   ปกฟ้าคลุมกาย

                               ๗๕๔ ๏ ความเป็นตายโอบล้อม       บีฑา
                          พึงเสาะหาหนทาง                                  ต่อสู้
                          ผลักดันเกิดวิชา                                       ศาสตร์ใหม่
                          อาจช่วยชาวโลกรู้                                   จักก้าวยืนยง

                                                                              แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์                    
                                ..............................................................................


                                                  ต้นแบบ โคลงตรีพิธพรรณ
 

                                      ๏    ตรีพิธพรรณชื่ออ้าง                  ครรโลง
                                สัมผัสโยงดั่งแผน                                  ผูกไว้
                                บัญญัติอื่นดุจโคลง                                สี่สุภาพ    นั้นนา
                                เอกเจ็ดโทสี่ให้                                      หัดซ้อมเสมอเสมอ.
 

                                           โคลงดั้นวิวิธมาลี

 
            บทละ ๔ บาท  ๘ วรรค วรรค ๑ , ๓, ๕ และ ๗ วรรคละ ๕  คำ, วรรค ๒, ๔, ๖
และ ๘  วรรคละ ๒ คำ ,   บังคับเสียงเอกที่คำที่  ๔ วรรค ๑, คำที่ ๒ วรรค ๓, คำแรกวรรค ๔,
คำที่ ๓ วรรค ๕, คำที่ ๒ วรรค ๖, คำที่ ๒ วรรค ๗, คำแรกวรรค ๘,  บังคับโทที่ ท้ายวรรค ๑, ๔,
คำที่ ๔ และ ๕ วรรค ๗,    ส่งสัมผัสระหว่างบทท้าย วรรค ๘ รับ ท้ายวรรค ๓

                        ๑๑๖๕ ๏ การดำรงชีพนั้น              ควรตรอง
                   กินอยู่บนความตาย                             ใช่น้อย
                   สัตว์เล็กใหญ่ซากนอง                        ตลาด
                   พอชั่วยามคล้อยแล้ว                           สู่พุง

                      ๑๑๖๖ ๏ เพียงมีชนกลุ่มผู้               ครองธรรม
                  แลช่วยกันพยุง                                      สัตว์ไว้                      
                  เปรียบกินสัตว์ประจำ                           แต่เด็ก                                            
                  คนหนึ่งกินได้ช้าง                                  สิบตัว  

           อัง   ใกล้ไฟ พออุ่น ๆ....   (  เพิ่มความร้อนขึ้นเป็น  ผิง.. ย่าง.. ปิ้ง.. เผา )

                                                       แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์      
 
                                      ”””””””””””””””””””””””””””””””””        

                                         ต้นแบบ โคลงดั้นวิวิธมาลี

                       ๏  จักนำโคลงสี่ดั้น                    บรรยาย  แบบแฮ
                นามวิวิธมาลี                                       เร่งรู้
                ฝึกแบบดั่งอธิบาย                               คราวก่อน  อีกแล
                จงอย่าลืมสู้ซ้อม                                 เสมอเสมอ.    
  
                      ๏ เอกเจ็ดโทสี่ถ้วน                      สำแดง  แบบแฮ
                จำอย่าสลับเผลอ                                เพลี่ยงพล้ำ
                สองบทอย่าคลางแคลง                     เขียนคู่  กันนา
                หากไป่เพราะล้ำให้                           หมั่นตรอง

 

                                                        โคลงดั้นบาทกุญชร

 
            บทละ ๔ บาท  ๘ วรรค วรรค ๑ , ๓, ๕ และ ๗ วรรคละ ๕  คำ, วรรค ๒, ๔, ๖
และ ๘  วรรคละ ๒ คำ ,   บังคับเสียงเอกที่คำที่  ๔ วรรค ๑, คำที่ ๒ วรรค ๓, คำแรกวรรค ๔,
คำที่ ๓ วรรค ๕, คำที่ ๒ วรรค ๖, คำที่ ๒ วรรค ๗, คำแรกวรรค ๘,  บังคับโทที่ ท้ายวรรค ๑, ๔,
คำที่ ๔ และ ๕ วรรค ๗,    ส่งสัมผัสระหว่างบทท้าย วรรค ๘    รับ ท้ายวรรค ๓
 
                                 ๖๐๗ ๏  ความประมาทเรื่องน้ำ            คะเน
                         คิดว่าตัวทานทน                                            แกร่งกล้า
                         หนองคลองท่าทะเล                                     ใครเสี่ยง
                         ยามเมื่อแรงต้านล้า                                        จ่อมจม  
  
                               ๖๐๘ ๏  พลังอันหล่อเลี้ยง                     โรยรา
                        ใครเล่าจักลอยลม                                           อยู่ได้
                         ตกเป็นเหยื่อปูปลา                                         เล็มร่าง  
                         ความหนึ่งควรย้ำไว้                                       อย่าลอง  
 


                                                                             แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์                    
                                         ................................................................
  

                             ต้นแบบ โคลงดั้นบาทกุญชร


               ๏  จักนำโคลงสี่ดั้น                      บรรยาย  แบบแฮ
      นามว่าบาทกุญชร                                 ชื่อพร้อง
      สัมผัสดั่งแผนหมาย                              เรียงถี่  กันนา
      จำอย่าลืมแล้วต้อง                                สม่ำเสมอ

              ๏  เอกเจ็ดโทสี่ถ้วน                      สำแดง  แบบแฮ
      จำอย่าสลับเผลอ                                   เพลี่ยงพล้ำ
      สองบทอย่าคลางแคลง                        เขียนคู่  กันนา                      
      หากไม่เพราะล้ำพร้อง                          หมั่นดู
 

                                                   โคลงดั้นตรีพิธพรรณ

            บทละ ๔ บาท  ๘ วรรค วรรค ๑ , ๓, ๕ และ ๗ วรรคละ ๕  คำ, วรรค ๒, ๔, ๖
และ ๘  วรรคละ ๒ คำ ,   บังคับเสียงเอกที่คำที่  ๔ วรรค ๑, คำที่ ๒ วรรค ๓, คำแรกวรรค ๔,
คำที่ ๓ วรรค ๕, คำที่ ๒ วรรค ๖, คำที่ ๒ วรรค ๗, คำแรกวรรค ๘,  บังคับโทที่ ท้ายวรรค ๑, ๔,
คำที่ ๔ และ ๕ วรรค ๗,    ส่งสัมผัสระหว่างบทท้าย วรรค ๘    รับ ท้ายวรรค ๓

                                  ๑๐๔๕ ๏ ตกลงกันอย่าให้                     คลุมเครือ
                           พึงสดับความเห็น                                           ผ่องแผ้ว
                           เปรียบประดุจลงเรือ                                       พายร่วม  กันนา
                           หัวต่างพายท้ายแล้ว                                       จ่อมจม

                               ๑๐๔๖ ๏ เปิดใจตนและใช้                        ปัญญา  
                           ควรนิยมความจริง                                          อกกว้าง
                           อารมณ์ไม่นำพา                                               เป็นหลัก
                           ใครพูดฟังไว้บ้าง                                             เลิศคน


                                                                           แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์  
    
                                       “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””  

      
                              ต้นแบบ  โคลงดั้นตรีพิธพรรณ

             ๏ ตรีพิธพรรณชื่อดั้น                      บรรยาย  แบบแฮ
      ดุลวิวิธมาลี                                             มุ่งเน้น
      โทสี่เอกเจ็ดหมาย                                  มีดั่ง  แผนแฮ
      จำอย่าลืมเฟ้นถ้อย                                  ถูกความ
 
             ๏ เกลาพจน์ไพเราะต้อง                  กรองคำ  ควรเนอ
      เลือกกลั่นตามวิธี                                    ที่พร้อง
      หมายเหมาะมั่นใจนำ                              บรรจุ  ลงเทอญ
     อาจขจัดข้องให้                                        เสื่อมหาย  

                                               โคลงดั้นจัตวาทัณฑี

            บทละ ๔ บาท  ๘ วรรค วรรค ๑ , ๓, ๕ และ ๗ วรรคละ ๕  คำ, วรรค ๒, ๔, ๖
และ ๘  วรรคละ ๒ คำ ,   บังคับเสียงเอกที่คำที่  ๔ วรรค ๑, คำที่ ๒ วรรค ๓, คำแรกวรรค ๔,
คำที่ ๓ วรรค ๕, คำที่ ๒ วรรค ๖, คำที่ ๒ วรรค ๗, คำแรกวรรค ๘,  บังคับโทที่ ท้ายวรรค ๑, ๔,
คำที่ ๔ และ ๕ วรรค ๗,    ส่งสัมผัสระหว่างบทท้าย วรรค ๘    รับสัมผัสคำที่ ๔  วรรค ๓
 

                         ๑๐๗๓ ๏ อันแดนใดเลิศแล้ว         คุณธรรม
                       สันติภาพชนครอง                            ถิ่นนั้น
                       ความสงบจักนำ                                มาสู่  กันนา
                       เป็นดั่งมีรั้วกั้น                                   ชั่วไกล

                      ๑๐๗๔ ๏ หวังดีกันเปรียบแม้น        มารดา
                       จึงย่อมปราศภัยพาล                         นั่นแล้
                     ยามไกลห่างบีฑา                                พบสุข                                  
                      ศีลคู่ธรรมเนื้อแท้                                ก่อบุญ


                                                          แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์    
                                       ................................................................  


                                ต้นแบบ โคลงดั้นจัตวาทัณฑี

             ๏ โคลงสี่มีชื่อดั้น                        บรรยาย  แบบแฮ
      จัตวาทัณฑี                                          ชื่ออ้าง
      โทสี่เอกเจ็ดหมาย                              มีดั่ง  แผนแฮ
      เผยพจน์แผ่กว้างให้                           ศึกษา

               ๏ เกลาพจน์ไพเราะต้อง            กรองคำ  ควรแฮ
      ตามแบบบูรพาจารย์                           ว่าไว้
      หมายเหมาะมั่นใจนำ                          บรรจุ  ลงเทอญ
      จะเสนาะเพราะพริ้งถ้อย                    ครรโลง              
 

                                                อินทรวิเชียรฉันท์  ๑๑

                       ชื่อ อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑  ด้วยอัตถะว่า  
                   มีลีลา รุ่งเรืองงามดังพระแสงแก้ววิเชียร  ของสมเด็จอัมรินทราธิราช,

                                             ลักษณะฉันทลักษณ์

        บทละ ๒ บาท  บาทละ ๒  วรรค,   วรรค ๑ และ ๓ มี  ๕ คำ,   วรรค ๒ และ ๔ มี  ๖ คำ,  
        รับและส่งสัมผัสเช่นกาพย์ยานี ๑๑
        ประกอบด้วยคณะฉันท์ดังนี้..

            ( ตะคณะ)     ( ตะคณะ ...........................)       ( ชะคณะ)           ( ครุลอย)
           (ครุ ครุ ลหุ)     (ครุ  ครุ                           ลหุ)     (ลหุ  ครุ  ลหุ)        (ครุ  ครุ)

                    บาทที่ ๒ มีลักษณะอย่างเดียวกัน             ลักษณะสัมผัสเช่นกาพย์ยานี ๑๑


                     ๑๑๕๕ ๏ รู้รับและรู้ให้                                        คณะใดก็ยืนยง
                    สืบต่อตระกูลพงศ์                                                 นรชาติพิศาลไป  
                     ๑๑๕๖ ๏ แบ่งปันมิทำลาย                                    ทะนุกายประจักษ์ใจ                              
                 รักษ์โลกสิสดใส                                                        และประโยชน์ลุยืนนาน  
                     ๑๑๕๗ ๏ พึ่งพาบ่ล้างพันธุ์                                   อภินันท์*อภัยทาน
                 คือธรรมพระภูบาล                                                    อุปเทศ* สุจารี
                     ๑๑๕๘ ๏ คิดแต่จะรับเอา                                      ก็มิเนาปะราคี
                 ยามใดละราวี                                                               จะประสบสุขารมณ์  

    
                                                                                แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์
                                    ....................................................................................
 
                             ต้นแบบ อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑

             ๏  พากย์นี้แหละมีนาม                   กรตามบุราณนาน
      คืออินทรวิเชียรขนาน                           กลพร้องลบองฉันท์
             ๏  เนืองเนกเมธา                            ทฤศนาฉบับบรรพ์
      พึงเพียรนิพนธ์พรร                                ณพฤติ์รู้กระทู้แถลง.

                                       อุเปนทวิเชียรฉันท์ ๑๑ *

         ชื่อ อุเปนทวิเชียรฉันท์  ๑๑   ด้วยอัตถะว่า    กล่าวคล้าย ๆ กับ อินทรวิเชียรฉันท์  

      บทละ ๒ บาท  บาทละ ๒  วรรค   วรรค ๑ และ ๓ มี  ๕ คำ,   วรรค ๒ และ ๔ มี  ๖ คำ,  
     รับและส่งสัมผัสเช่นกาพย์ยานี ๑๑    ประกอบด้วยคณะฉันท์ดังนี้..
         ( ชะคณะ)          ( ตะคณะ......................)      ( ชะคณะ)    ( ๒ ครุลอย)
      (ลหุ  ครุ  ลหุ)        (ครุ ครุ .....................ลหุ)     (ลหุ  ครุ  ลหุ)  (ครุ  ครุ)
         บาทที่ ๒ มีลักษณะอย่างเดียวกัน             ลักษณะสัมผัสเช่นกาพย์ยานี ๑๑

                      ๑๑๑๙ ๏ มิมีพลังใจ                            ขณะใดก็เสียการ
                ระย่อ*กะภัยพาล                                      มนท้อกระเจิงขวัญ  
      
                      ๑๑๒๐ ๏ ฉะนี้มิสมหมาย                  พลกายจะอ่อนพลัน
                เพราะใจละมุ่งมั่น                                     สิจะพบพิบัติมา

                     ๑๑๒๑ ๏ ผิสู้ผจญมาร                         นรกานต์มินำพา        
                อมิตรจะบีฑา                                             สติตั้งประจันมัน

                     ๑๑๒๒ ๏ ปะอันตรายใด                     พิระในแหละสำคัญ
                วิเรนทร์* ธ โรมรัน                                    ชนะศึกเพราะใจหาญ
 
      ลพ  การตัด,   ระย่อ  ครั่นคร้าม,    นรกานต์  นรก,   พิระ   ผู้กล้า,    วิเรนทร์   จอมนักรบ

                                                                           แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์      
                                       “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””        

                                      ต้นแบบอุเปนทรวิเชียรฉันท์ ๑๑


                     ๏  อนี้แหละนามอัญ                               ญะทะถุงหะรามี
                  บ ควรจะปราชญปรี                                   ดิสมัคสมาคม

                     ๏  ประดิษฐ์ประดับฉัน                          ทประกาศกระวีชม
                  อุเปนทรวิเชียรสม                                      มุติแจ้งประจักษ์นาม    

                                                    อุปชาติฉันท์  ๑๑ *
 
 ชื่อ อุปชาติฉันท์  ๑๑    ด้วยอัตถะว่า  กล่าวเจือกันด้วยอินทรวิเชียรฉันท์และอุเปนทรวิเชียรฉันท์

        บทละ ๔ บาท  บาทละ ๒  วรรค   วรรคหน้า  มี  ๕ คำ,   วรรคหลังมี  ๖ คำ,  
รับและส่งสัมผัสเช่นกาพย์ยานี ๑๑ รวมกัน ๒ บท,    ประกอบด้วยคณะฉันท์ดังนี้..
บาทที่ ๑ และ ๔      ( ชะคณะ)     ( ตะคณะ......................)   ( ชะคณะ)       ( ๒ ครุลอย)  
                               (ลหุ  ครุ  ลหุ)  (ครุ ครุ .....................ลหุ)   (ลหุ  ครุ  ลหุ)  (ครุ  ครุ)

บาทที่ ๒ และ ๓     ( ตะคณะ)   ( ตะคณะ......................)   ( ตะคณะ)   ( ๒ ครุลอย)
                                (ครุ ครุ ลหุ)  (ครุ ครุ .....................ลหุ)  (ครุ ครุ ลหุ)     (ครุ  ครุ)
 

                         ๑๔๗๓ ๏ นิทานอดีตกาล                               พิษฐาน*ประเทืองธรรม
                    ชี้เหตุนิทัศน์*กรรม                                               มิติชนม์ สโมสร
                    สืบสานวิชาการ                                                     ศิระกรานคุณากร*
                    พระพุทธโคจร                                                       ทศชาติกฤษฎา

                      ๑๔๗๔ ๏ สดับนิทานเทอญ                               เพราะเจริญสุปัญญา
                    สืบทอดพระคาถา                                                 ปฏิปัน*วทัญญู*
                    เรื่องราวแสดงเจต                                                 ธ แนะเหตุประดุจครู  
                   รดีจะพองฟู                                                             พิศวาสคละโศกศัลย์

       อุปกรม   การตั้งต้น, พิษฐาน  มุ่งหมาย,  นิทัศน์   อุทาหรณ์,  คุณากร   บ่อเกิดแห่งความดี,  
                                             ปฏิปัน   ผู้ตรัสรู้แล้ว,  วทัญญู  เอื้อเฟื้อ

                                                                            แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์      
                                       “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””        


                                     ต้นแบบ อุปชาติฉันท์ ๑๑

              ๏  พิธีณะฉันทศาสตร์                     อุปชาตินามเห็น
      เชลงลักษณลำเค็ญ                                  กลนับสลับกัน
      นาเนกะบัณฑิตย์                                     จะประกิจประกอบฉันท์
      พินิจฉบับบรรพ์                                       บทแน่ตระหนักใจ          

                                             สาลินีฉันท์ ๑๑ *

          ชื่อ สาลินีฉันท์ ๑๑   ด้วยอัตถะว่า   มากด้วยครุ เปรียบประดุจมีแก่นสาร มากกว่าฉันท์ก่อน,
บทละ ๒ บาท  ๔ วรรค วรรคหน้ามี ๕ คำ  วรรคหลังมี  ๖ คำ    ส่งและ สัมผัสภายในบทคล้ายกาพย์ยานี ๑๑
ต่างที่รับสัมผัสวรรค ๒ เลื่อนมาเป็นคำที่ ๒,      ส่งและรับสัมผัสระหว่างบทเช่นกลอน
        ประกอบด้วยคณะฉันท์ดังนี้..
 (มะคณะ)         ( ตะคณะ...........................)   ( ตะคณะ )   ( ๒ ครุลอย)
 ครุ ครุ ครุ           ครุ ครุ........................  ลหุ     ครุ ครุ ลหุ     (ครุ  ครุ)
      ลักษณะเดียวกันทั้ง ๒ บาท
 
                
             ๑๒๖๖ ๏ ยิ่งยามจิตมั่นคง                                จะส่งหวังพลังใจ
        มีเหตุความเป็นไป                                                 ฉะนั้นจริงก็ควรตรอง
             ๑๒๖๗ ๏ ต่างคนต่างความคิด                        ผิผิดคนละมุมมอง
        เชื่อความตามครรลอง                                          พิจารณ์เหตุประกอบกัน
             ๑๒๖๘ ๏ ถ้าไร้ความเชื่อดล                            ผจญพลีมิมีวัน
        ผู้ทำได้ดังนั้น                                                          เพราะดวงจิตสุศรัทธา
             ๑๒๖๙ ๏ ใคร่ครวญทบทวนความ                 มิตามเขาเพราะวาจา
        เชื่อแล้วความเชื่อพา                                             ลุล่วงกิจสฤษดิ์ชัย  

                                                                           แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์      
                                       “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””        

 
                                ต้นแบบ สาลินีฉันท์ ๑๑

             ๏  กลฉันท์รำพันพร้อง                 ลบองบทก็โสภา
      เผยอรรถบัญญัติสา                              ลินีนามกรแสดง
             ๏  มวลหมู่เมธาชาติ                      ฉลาดลองนิพนธ์แถลง
      หลากหลายบรรยายแจง                      กระจ่างจิตรลิขิตสาร
 

                                                       สวาคตาฉันท์  ๑๑ *

               ชื่อ สวาคตาฉันท์ ๑๑    ด้วยอัตถะว่า   มีคณะมาเป็นอันดี,        
     บทละ ๒ บาท  ๔ วรรค  วรรคหน้า ๗  พยางค์    วรรคหลัง ๔ พยางค์    รับและส่งสัมผัส
     ภายในบท ท้ายวรรค ๑ ไปยัง คำที่ ๓ วรรค ๒  ท้ายวรรค ๒ ไปยังท้ายวรรค ๓
     สัมผัสระหว่าบทเช่นกลอน     ประกอบด้วยคณะฉันท์ดังนี้..
      (ระคณะ)       ( นะคณะ )   ( ภะคณะ ........................)  ( ๒ ครุลอย)
     ( ครุ ลหุ ครุ)  (ลหุ ลหุ ลหุ) (ครุ ลหุ ....................... ลหุ) (ครุ  ครุ)
     ลักษณะเดียวกันทั้ง ๒ บาท

 

                          ๑๘๘๐ ๏ โทสะครองก็จะกระทำ                 คุรุกรรมพา
                   โดยมิมีสุจริยา                                                          สติสับสน
                       ๑๘๘๑ ๏ โมหะครองเพราะสติคลอน            อุระร้อนรน
                   บาปจริตเกาะหิริ*ตน                                             มลอำพราง
                       ๑๘๘๒ ๏ ยากระงับอคติใน                              อริใจหมาง
                   เคืองและแค้นเพราะมิละวาง                               จะกระทำทราม
                          ๑๘๘๓ ๏ หากละโกรธจิตอภัย                     สละให้งาม
                   ชนม์จะดีสุคติตาม                                                  และมิมีทัณฑ์


                                   อุลามก  เลวทรามต่ำช้า     หิริ   ความละอาย,

                                                                                แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์      
                                       “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””        

 
                                    ต้นแบบ สวาคตาฉันท์ ๑๑


                   ๏ พากยะนี้ธิระประกาศ                   พจนารถขนาน
             สวาคตาคติบุราณ                                     รจนานาม
                  ๏ เสนอกระวีคณอเนก                        รจเรขตาม
             แบบฉบับนิบุณะคาม                                ภิรพร้องเพรง    

 

                                                  กลอนกลบทธงนำริ้ว*  

                                     กำหนดให้ซ้ำคำต้นวรรค  ๒ คำทุกวรรค


         ๑๐๘๑ ๏ นานนานไปเข้าใจดีที่พบเห็น                   แท้แท้เป็นตามหลักธรรมนำทางอยู่
       ผ่านผ่านได้ ใคร่ครวญทบทวนดู                                ร้ายร้ายหรือถือดั่งครูคอยเตือนติง

         ๑๐๘๒ ๏ ใดใดบ้างลางคนที่ขี้สงสัย                       จ้องจ้องอยู่ดูสนใจไปทุกสิ่ง
       แน่แน่นักจักเป็นผู้ได้รู้จริง                                          ใครใครที่ดีแต่นิ่งยิ่งโง่งม

         ๑๐๘๓ ๏ นี่นี่แหละผู้มีใจใฝ่ศึกษา                          โถโถหรือถือปริญญาว่างามสม
       รับรับตั้งบนหลังตู้ไว้ดูชม                                           เคร่งเคร่งเครียดเกียรตินิยมได้เพียงยล

         ๑๐๘๔ ๏ คิดคิดลึกการศึกษาจบน่าผิด                    ต่อต่อไปตลอดชีวิตสัมฤทธิ์ผล
       รู้รู้โลกรู้แก่นธรรมรู้ห้ามตน                                        ทุกทุกคนหยุดเรียนรู้อยู่รอตาย


                                                                                แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์
                                       “”””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””"""""""""""”””        

                                       ศิริวิบุลกิตติ์  หลวงศรีปรีชา(เซ่ง)   เป็นกลอนเก้า
                    กลอนกลบทธงนำริ้ว  ต้นฉบับเดิม จารึกวัดพระเชตุพนฯ  เป็นกลอนแปด ,
                                                  จึงถือว่าใช้ได้ทั้งสองแบบ


                                                 ต้นแบบ กลบทธงนำริ้ว


            ๏ ใครใครเขาได้รู้อดสูเขา                                     แนแนเจ้าขอแต่ปากอย่าถากถาง                          
        พิดพิดโฉมเล่าก็เฉิดประเสริฐสำอาง                      คิดคิดข้างประยูรศักดิ์ก็สูงธรง

            ๏ เออเออไฉนใจจึงไม่สม                                     ค้าคารมข่มมิตร์น่าพิศวง
        รักษรักษได้แต่รื่นไม่ยืนยง                                        ชื่อว่า  “ธงนำริ้ว” ปลิวปลายเอยฯ


                 ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                        ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                                     กลอนกลบทหงส์คาบพวงแก้ว

          กำหนดให้ซ้ำคำ      คำที่  ๓  กับคำที่ ๔    และ คำที่  ๖  กับคำที่  ๗   ของทุกวรรค

 
           ๕๕ ๏ อันคนแก่แก่เพียงกายกายเหี่ยวย่น                        ความเป็นคนคนค่ามีมีมิหย่อน
        ได้เรียนรู้รู้จักโลกโลกเย็นร้อน                                             พบมาก่อนก่อนผ่านวันวันเยาว์วัย

           ๕๖ ๏ เคยทั้งสุขสุขสมรักรักหวานชื่น                             เคยเจอทุกข์ทุกวันคืนคืนหมองไหม้
        เคยรู้รสรสชีวันวันเปลี่ยนไป                                                มิมีสิ่งสิ่งอันใดใดยืนยง
  
           ๕๗ ๏ อย่าดูถูกถูกคนแก่แก่แรงอ่อน                               ยังคงมีมีดีก่อนก่อนลืมหลง
        รู้ปรับใช้ใช้ประสบสบการณ์ตรง                                         ค่ายังคงคงมั่นอยู่อยู่นานเนา

           ๕๘ ๏ เลือกเฟ้นรับรับสิ่งดีดีมากมาย                              ไม่เสียหลายหลายอย่างไม่ไม่โง่เขลา
        ใคร่ครวญคิดคิดแล้วอย่าอย่าใจเบา                                     วันหนึ่งเราเราก็แก่แก่แน่จริง


                                                                                      แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์  
                                                  “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””      
  

                                                 ต้นแบบ กลบทหงษคาบพวงแก้ว


           ๏ไฉนหนอหนอจะแจ้งแจ้งจิตร์เจ้า                    ว่าพี่เศร้าเศร้าโศกทอดทอดใจถอน          
        ถึงยามกินกินแต่ทุกข์ทุกข์นั่งนอน                          ดั่งต้องศรศรเสียบอกอกอาทะวา

             ๏ นี่สุดคิดคิดเหลือคิดคิดเสี่ยงสาร                     แจ้งการการสังวาศวาศนา
        ขอจงน้องน้องอย่าแหนงแหนงวิญา                       ชื่อ “เหมราคาบพวงแก้ว” แพร้วพรายเอยฯ

                ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                           ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                            กลอนกลบทดุริยางค์จำเรียง

                กำหนดให้ทุกวรรค มีซ้ำคำ ๓ คู่    และสัมผัสสระชิด  ๓  คำอีก  ๒  ชุด

    ๑๘๖๒ ๏ รักรักเอ๋ยเคยเคยหวานพานพานขม            ใครใครรู้ชู้ชู้ชมสมสมหมาย
   หนักหนักจิตคิดคิดเคืองเรื่องเรื่องอาย                          แค้นแค้นใจไม่ไม่หายหลายหลายครา

    ๑๘๖๓ ๏ เชิงเชิงสิ้นหมิ่นหมิ่นชายร้ายร้ายเหลือ        ก่อนก่อนเมื่อเบื่อเบื่อช้ำร่ำร่ำหา
   เลือนเลือนไกลไม่ไม่กลับลับลับลา                                เห็นเห็นซ้ำตำตำตาพาพาซม

    ๑๘๖๔ ๏ เก็บเก็บกดอดอดจนทนทนหน่าย                หาหาทางล้างล้างอายหายหายสม
   นานนานทับอับอับโชคโศกโศกตรม                             กรีดกรีดจมคมคมกริชมิดมิดใจ

    ๑๘๖๕ ๏ รอรอว่าหาหาช่องจ้องจ้องล้าง                   สบสบทางสางสางแค้นแสนแสนใหญ่
   เป็นเป็นตายร้ายร้ายดีมีมีใด                                             ก้าวก้าวไปไม่ไม่ถอยคอยคอยวัน


                                                                                แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์              
                                       “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””    
    

                                          ต้นแบบ กลบทดุริยางค์จำเรียง

 
     ๏ หลาบหลาบใจไกลไกลลับนับนับชาติ์            สิ้นสิ้นเสร็จเด็ดเด็จสวาดิ์ขาดขาดหาย
  อย่าอย่าพ้องต้องต้องใจใกล้ใกล้ตาย                      ขอขอหน่ายหายหายชื่อฤๅฤๅมี

      ๏ ตราบตราบลับดับดับจันทร์พันพรรณ์แสง     ห้วงห้วงสมุทรทรุดทรุดแห้งแหนงแหนงหนี
  ไกลไกลกันพันพันโยชน์โกฎโกฎทวี                      บทนี้นี้ ดุริยางค์จำเรียง  เอยฯ


                ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                         ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                               กลอนกลบทมยุราฟ้อนหาง

                                  กำหนดให้ซ้ำคำ  ๒ คำต้นวรรค  และ ๒ คำปลายวรรค...

       ๑๗๒๔ ๏ จริงจริงแล้วล้วนมิมีที่แน่แน่                      เห็นเห็นตายเกิดเจ็บแก่แต่ไหนไหน
    เด็กเด็กว่าแก่จะตายยายใครใคร                                     เผลอเผลอไปฟังพระสวดทวดยายยาย
       ๑๗๒๕ ๏ ป่วยป่วยหนักน่ามิรอดนักหนาหนา         กลับกลับมาถามคนไหนไปหายหาย
    ดีดีอยู่แล้วกระไรไยตายตาย                                            แท้แท้มิกำหนดหมายเวลาลา
        ๑๗๒๖ ๏ อย่าอย่าคิดว่าเขาล้มมิฟื้นฟื้น                    ลุกลุกขึ้นมาหยัดยืนวันหน้าหน้า
    แข็งแข็งแรงอาจอมโรคอยู่นานา                                    แป๊บแป๊บอ่อนนอนตัวชาตาลอยลอย
       ๑๗๒๗ ๏ คิดคิดดูแล้วชีวีมินานนาน                          ทำทำทานบุญกันไว้ให้บ่อยบ่อย
    รีบรีบทำแต่ความดีมิคอยคอย                                         วันวันผ่านสวรรค์คล้อยมาไรไร
 
 

                                                                            แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์      
                                            “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””        
 

                                                     ต้นแบบ กลบทมยุราฟ้อนหาง

           ๏ ติดติดเงี่ยเสียเชิงเจ้าชัดชัด                                     เก่งเก่งจัดเจียวคารมออกจ้านจ้าน
       ทำทำนองไขรอยคอยรานราน                                       เบื่อเบื่อจิตร์คิดก็คร้านพานจางจาง
            ๏ เถิดเถิดสาปหลาบลาทั้งรักษรักษ                        อย่าอย่าพักเอื้อนอำทำขวางขวาง
       ดีดีชั่วไม่ต้องบอกออกรางราง                                      ชื่อ  มยุราฟ้อนหาง  ไว้อย่างเอยฯ  

                      ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                                   ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                                                  กลอนกลบทรักร้อย

                                    กำหนดให้ซ้ำคำ ระหว่างคำที่  ๓   และคำที่ ๔  ของทุกวรรค


                ๒๕๐ ๏ การกินอยู่อยู่ชายป่าใครว่าด้อย                  ต้นทุนน้อยน้อยราคามิคว้าไขว่                      
           นี่แหละคือคือชีวีวิถีไทย                                                 การกินใช้ใช้ก็แต่พอเพียง

               ๒๕๑ ๏ เศรษฐกิจกิจแดนไกลมิใคร่เกี่ยว                 ถึงโดดเดี่ยวเดี่ยวเดียวดายไร้สุ่มเสี่ยง
           สะสมทรัพย์ทรัพย์แท้แค่เสบียง                                      มักหลีกเลี่ยงเลี่ยงกลุ่มที่ฟุ่มเฟือย

               ๒๕๒ ๏ ตอนกลางวันวันยังค่ำทำนาไร่                    สิ่งที่ได้ได้ผลตามความเหน็ดเหนื่อย
           อาจมองเห็นเห็นเป็นชีวีที่เปล่าเปลือย                           ก้าวไปเรื่อยเรื่อยเรียงเรียงเพียงมั่นคง
  
               ๒๕๓ ๏ ความรุ่งเรืองเรืองโรจน์โชติชัชวาล           ธรรมชาติชาติแหลกลาญมิประสงค์
           อนุรักษ์รักษ์ไว้ให้ดำรง                                                    เป็นชาวดงดงหล่อเลี้ยงเราเพียงพอ
 
                                                                                         แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์      
                                                              “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””        


                                                    ต้นแบบ กลบทรักร้อย
                  ๏ จนเขาชมชมชื่อออกฤๅฉาว                                  ด้วยปะคราวคราวครั้งมังฉมวย
            เพราะได้มนต์มนต์มามะหาละลวย                               จึงดูรวยรวยรุ่งออกฟุ้งฟู

                   ๏  อันเพลงพ้อพ้ออ้างเหมือนอย่างสนอง             นาม "รักษร้อย" ร้อยกรองต้องคู่คู่
            ไว้เปนแบบแบบฉบัพตำหรับครู                                    ตามที่รู้รู้อ่านบุราณเอยฯ


                   ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                              ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                                   กลอนกลบทสร้อยสน

กำหนดให้มีซ้ำคำภายในวรรค  ๑  คู่  และซ้ำคำ  ๑  คำปลายวรรคกับต้นวรรค   ต่อเนื่องกันไป



           ๙๑๕ ๏ พิไรร่ำร่ำร้องให้ก้องโลก                    โลกพลอยโศกโศกสร้อยละห้อยหา
        หามีใครใครรู้อยู่ไกลตา                                        ตาแห่งฟ้าฟ้ามิจ้องมามองเรา

          ๙๑๖ ๏ เราตกยากยากเข็ญเป็นดังสัตว์             สัตว์ป่าจรจรจัดลัดทิวเขา
        เขาคงลืมลืมเลยเคยคลอเคล้า                              เคล้าให้เฉาเฉาแห้งแรงราโรย

          ๙๑๗ ๏ โรยทั้งกายกายใจไม่มีชื่น                      ชื่นสักคืนคืนผ่านวารหิวโหย
        โหยหาคนคนอยู่หลังนั่งโอดโอย                        โอยแดโดยโดยเดี่ยวเปลี่ยวเอกา

          ๙๑๘ ๏ กาจากคอนคอนคอยกาน้อยกลับ         กลับไปลับลับหายไกลนักหนา
         หนาแน่นโศกโศกชีวินสิ้นชีวา                            ชีวาเราเราสิ้นค่าโลกาลวง



                                                                                      แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์      
                                                 “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””  

      
                                            ต้นแบบ กลบทสร้อยสน


            ๏  พิรมรื่นรื่นรศบงกชมาศ                       มาดนุชนุชนิราศสมานสมัก
        สมักมิตร์มิตร์เอนดูช่วยชูภักตร์                    ภักตร์ที่หมองหมองนักด้วยรักษแรง

            ๏ รักษร้อนรึงรึงอุราเมตตาพี่                    พี่สอดสารสารศรีมาแจ้งแถลง
        แถลงน้องน้องอย่าหมางระคางแคลง         สารแสดงชื่อ  “สร้อยสน”  กลบท เอยฯ  



              ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                            ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                                        กลอนกลบทพยัคฆ์ข้ามห้วย

                             กำหนดให้ซ้ำคำ  พยางค์ที่สามจากต้นวรรค   กับปลายวรรค    ของทุกวรรค


   ๑๒๙๐ ๏ มีความหวังอื่นใดถ้าใจหวัง                           ควรต้องตั้งความพอดีเป็นที่ตั้ง
อย่ารอรั้งก้าวต่อไปไม่รอรั้ง                                              มุ่งมิคืนอย่ายั้งหันหลังคืน

   ๑๒๙๑ ๏ ทนรอเขาช่วยเมื่อใดตามใจเขา                      คงสุดฝืนมาช่วยเราเฉาจำฝืน
เหมือนเรายืนดูเขาช่วยด้วยการยืน                                    เรารอดตายให้ใครอื่นเขาเจียนตาย
 
   ๑๒๙๒ ๏ เพียงเศษเสี้ยวหวังกลายเป็นหลายเสี้ยว     ที่ปองหมายไว้นิดเดียวมิสมหมาย
ทุ่มแรงกายใจคงดำรงกาย                                                  พึงดิ้นรนขวนขวายให้ดิ้นรน
 
   ๑๒๙๓ ๏ ช่วยตนก่อนมิรอให้ใครช่วยก่อน                จึงมีผลบนขั้นตอนตามเหตุผล
อันตัวตนพึ่งได้แน่แค่ตัวตน                                              มีเมตตาอย่าเป็นคนรอเมตตา
 
                                                                            แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์      
                                          “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””    
    
 
                                             ต้นแบบ กลบทพยัคค่ามห้วย

      ๏ เสียดายโฉมชื่นฤทัยประไพโฉม                       เคยประโลมชื่นเชยกลิ่นจะสิ้นชื่น
ไม่ยืนรักษ์แรกเหมือนรักษ์จักยาวยืน                         ไม่ทันวายรศรื่นมาแรมวาย

     ๏ อย่ากลับฬ่อลิ้นให้ล้มด้วยลมลิ้น                        พี่รู้สิ้นว่าหายรักษ์จึงหักหาย
เหมือนตายจากพรากกันคุ้งวันตาย                             บทขยาย  “พยัฆค่ามห้วย”  เอยฯ    



                 ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                            ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                                   กลอนกลบทกินนรเก็บบัว.  

                                      กำหนดให้ซ้ำคำ   คำที่  ๓  กับคำที่  ๕  ทุกวรรค
                                         ( ตามแบบ ศิริวิบุลกิตดิ์  หลวงศรีปรีชา เซ่ง)


        ๔๗๓ ๏ เมตตาธรรมคือธรรมอันล้ำเลิศ                    ร้ายไม่เกิดแต่เกิดสิ่งอหิงสา
     เมตตาธรรมคือธรรมค้ำโลกา                                         คือคุณค่าเหนือค่าบรรดาธรรม

        ๔๗๔ ๏ เมื่อยามโลกทั้งโลกวิโยคหนัก                     คนขาดรักหารักอยู่เช้าค่ำ  
     โลกสีขาวหมดขาวเคล้าสีดำ                                         ไม่เป็นส่ำระส่ำอยู่ร่ำไป

        ๔๗๕ ๏ ก่อการร้ายคนร้ายขยายทั่ว                           หลงเมามัวต่างมัวเน้นความเป็นใหญ่
     หมายแย่งชิงช่วงชิงความมีชัย                                       มิเข้าใจสนใจแค่เห็นแก่ตน

        ๔๗๖ ๏ เป็นคนดีต้องดีไปในทุกที่                             มิใช่ ดีทำดีมีหวังผล
     ใครพลาดผิดหลงผิดขุ่นจิตทน                                      อภัยคนนั่นคนดีมีเมตตา  


                                                                          แดนคนธรรพ์  ธนุ  เสนสิงห์      
                                            “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””        


                                             ต้นแบบ กลบทกินนรเกบบัว


             กำหนดให้ซ้ำคำ ที่ ๓ กับคำที่ ๕   ตามแบบ  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง)

                  ๏    เมื่อสั่งทัพเสร็จทัพแล้วรับสั่ง             ให้โหรตั้งหาตั้งคูณหารนับ
           ให้ดูฤกษ์ยกฤกษ์จะเบิกทัพ                               พวกโหรจับหาจับตำราครู

                              .......................................................................................



              ในศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ สำนวนต้นแบบนี้  ให้ซ้ำเพียงเสียงอักษร
                                   แต่ก็ไม่ทุกคำเช่น   (อย่าไขสือไขรอยให้พลอยถลำ)

               ๏ ขอออกตัวออกตนเสียพ้นชื่อ                          อย่าไขสือไขรอยให้พลอยถลำ
          แต่ปางนี้ปางหน้าอย่าปิดงำ                                      จงประจำประเจิดเชิดให้ชัดตัว

              ๏ เรารับแพ้รับผิดเข็ดฤทธิ์เจ้า                              ค้าตะเภาตะภายชื่อให้ฤๅชั่ว
          เรื่องเร่ร่อยเร่รักษ์ภักตร์หมองมัว                             นาม “ กินนรเกบบัว” บทนี้เอยฯ          

                          *********กาพย์สุราคนางค์ ๒๘ เมื่อบังคับ ครุ ลหุ  กลายเป็นฉันท์*********


                                                 กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  (แบบที่ ๑)*

                                     บทละ ๒ บาท  บาทที่ ๑ มี ๓ วรรค บาทที่ ๒ มี ๔ วรรค
                                                          รวมเป็น  ๗ วรรค  วรรคละ ๔ คำ

           กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  แบบที่ ๑  สัมผัสท้ายวรรคที่ ๑ กับ ๒, ท้ายวรรค ๓ กับท้ายวรรค ๕ และ ๖

        ๙๔๓ ๏ คนป่าคนดง                อยู่กลางพฤกษ์พง         ป่าหรือคือบ้าน
เป็นอยู่เยี่ยงสัตว์                  กมลสันดาน                  เช่นคนโบราณ         เหล่าบรรพชน
        ๙๔๔ ๏ แต่ด้านจิตใจ                ซึ่งอยู่ภายใน                  ฝักใฝ่กุศล
กิเลสตัณหา                         ละรากระวน                โทสาแห่งตน           บรรเทาเบาบาง  
        ๙๔๕ ๏ แดนโลกิยะ                 ไม่ใช้ธรรมะ                 เป็นสิ่งนำทาง
โลภโมโทสัน                      เวรกรรมอำพราง          ใจชืดจืดจาง             ขันแข่งแย่งชิง
        ๙๔๖ ๏ อันค่าของคน               อยู่ในกมล                     น้ำใสใจจริง
มองผ่านเพียงตา                  งามเลิศเพริศพริ้ง           มายาทุกสิ่ง              ชวนชมงมงาย
      
                 (กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  แบบที่ ๑   พบใน มหาชาติคำหลวง และ อนิรุทธ์คำฉันท์)




                                                  กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘   แบบที่ ๒*

                                  บทละ ๒ บาท  บาทที่ ๑ มี ๓ วรรค    บาทที่ ๒ มี ๔ วรรค
                                                     รวมเป็น  ๗ วรรค  วรรคละ ๔ คำ

                                กาพย์สุรางคนางค์แบบที่ ๒  เพิ่มสัมผัสจากแบบที่  ๑  อีก  ๑ คู่  
                                                     ท้ายวรรค  ๔  กับคำที่  ๒  วรรค ๕

 
                 ๖๖๑ ๏  ความสำเร็จคน            ตามจิตแห่งตน         คิดหวังต่างกัน
          แม้รู้อยู่ไกล             ภายในความฝัน     มีใจมุ่งมั่น              จุดหมายปลายทาง
                 ๖๖๒ ๏  ต้องไม่รั้งรอ               และไม่ย่อท้อ                ความเพียรมิจาง
          อาจไม่เห็นฝั่ง         ความหวังเลือนราง     คิดหาหนทาง           สืบเท้าก้าวเดิน
                 ๖๖๓ ๏  เพิ่มพูนปัญญา            เร่งเรียนวิชา               มิร้างห่างเหิน
           ศรัทธาคว้าไขว่         ตั้งใจเผชิญ   ธรรมะเจริญ              สมาธิคง
                  ๖๖๔ ๏  หลีกสิ่งยวนใจ             กิเลสเภทภัย               คลั่งไคล้ ใหลหลง
          ไม่แวะเวียนวน      ดั้นด้นดิ่งตรง         มุ่งหน้าคว้าธง         สวัสดีมีชัย  

    
         (กาพย์สุรางคนางค์แบบที่ ๒  พบในสมุทรโฆษคำฉันท์  ของสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส)

 

                                             กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  แบบที่ ๓*

                                บทละ ๒ บาท  บาทที่ ๑ มี ๓ วรรค บาทที่ ๒ มี ๔ วรรค
                                               รวมเป็น  ๗ วรรค  วรรคละ ๔ คำ  

        กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  แบบที่ ๓  เพิ่มสัมผัสจากแบบที่ ๒   ท้ายวรรค ๒ กับ คำที่ ๒ วรรค ๓,    

 

              ๓๙๓ ๏  จะทำการใด                         สำคัญที่ใจ                   ต้องไม่แคลนคลอน
             มีจิตมุ่งมั่น               ฝ่าฟันลุ่มดอน        อย่าอนาทร*               สะท้อนฤทัย
             ๓๙๔ ๏ อุปสรรคขวาง                       ล้มลงไปบ้าง               ยันร่างขึ้นใหม่
             แม้น้ำตาตก              ลงอกภายใน           อย่าพร่ำร่ำไร               ให้ใครได้ฟัง
             ๓๙๕ ๏ ต้องก้าวต่อไป                        มิพรั่นหวั่นไหว           อาลัยความหลัง
             กระทำทุกสิ่ง            ต้องจริงต้องจัง       ผิดพลาดไปมั่ง             เป็นดั่งบทเรียน
             ๓๙๖ ๏ จดจำให้มั่น                            ได้รู้เท่าทัน                    แล้วบันทึกเขียน
             ไม่มีใดยาก               เกินจากพากเพียร   คว้าแก้ววิเชียร              เป็นเหรียญรางวัล      


           (กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  แบบที่ ๓   พบในงานของสุนทรภู่  และ ของพระยาอุปกิตศิลปะสาร)



 
                                                กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘ ( แบบที่ ๔)

                      บทละ ๔ บาท  บาทที่ ๑ มี ๑ วรรค. บาทที่ ๒.๓ และ ๔ บาทละ ๒ วรรค.
                                                    รวมเป็น ๗ วรรค วรรคละ ๔ คำ
        
สัมผัส วรรคท้ายที่ ๑ กับ ๒,  ท้ายวรรค ๓ กับท้าย วรรค ๕ และ ๖,ท้ายวรรค ๔ กับคำที่ ๒ วรรค ๕

 
                                                                                      ๖๗๑ ๏ หินงอกงามตา
                          หินย้อยห้อยมา                                          เพชรน้ำงามดี
                          ดุจม่านมงคล                                             ชวนยลแสงสี
                          ช่อชูรูจี                                                        ศิลป์สรรค์บรรจง
                                                                                        ๖๗๒ ๏ ผนังประกาย
                          นูนเว้าเส้นสาย                                            เป็นลายเหมหงส์
                          สิงห์สาราสัตว์                                           ช่อฉัตรทิวธง
                          ฉายไฟย้อนตรง                                         โชติช่วงดวงแดง






                                                      ต้นแบบ  กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘ ( แบบที่ ๔)

                                                                                        ๏ บพิตรราชา
                                                  ตสัตุรา                             ชรัฐไกร
                                                  สดับณศาสน์                   พระราชหทัย
                                                  ธ ปรีดีใด                         บเปรียบบปาสน

                                                                                         ๏  พระเผยประกาษ
                                                  กะมุขอมาตย์                    บดีประธาน
                                                  ตระเตรียมสกนธ์              พหลทหาร
                                                  สมรรถชาญ                      ประดังประดา

                                                                                                (สามัคคีเภทคำฉันท์)

                          *********กาพย์สุราคนางค์ ๒๘ เมื่อบังคับ ครุ ลหุ  กลายเป็นฉันท์*********


                                                 กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  (แบบที่ ๑)*

                                     บทละ ๒ บาท  บาทที่ ๑ มี ๓ วรรค บาทที่ ๒ มี ๔ วรรค
                                                          รวมเป็น  ๗ วรรค  วรรคละ ๔ คำ

           กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  แบบที่ ๑  สัมผัสท้ายวรรคที่ ๑ กับ ๒, ท้ายวรรค ๓ กับท้ายวรรค ๕ และ ๖

        ๙๔๓ ๏ คนป่าคนดง                อยู่กลางพฤกษ์พง         ป่าหรือคือบ้าน
เป็นอยู่เยี่ยงสัตว์                  กมลสันดาน                  เช่นคนโบราณ         เหล่าบรรพชน
        ๙๔๔ ๏ แต่ด้านจิตใจ                ซึ่งอยู่ภายใน                  ฝักใฝ่กุศล
กิเลสตัณหา                         ละรากระวน                โทสาแห่งตน           บรรเทาเบาบาง  
        ๙๔๕ ๏ แดนโลกิยะ                 ไม่ใช้ธรรมะ                 เป็นสิ่งนำทาง
โลภโมโทสัน                      เวรกรรมอำพราง          ใจชืดจืดจาง             ขันแข่งแย่งชิง
        ๙๔๖ ๏ อันค่าของคน               อยู่ในกมล                     น้ำใสใจจริง
มองผ่านเพียงตา                  งามเลิศเพริศพริ้ง           มายาทุกสิ่ง              ชวนชมงมงาย
      
                 (กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  แบบที่ ๑   พบใน มหาชาติคำหลวง และ อนิรุทธ์คำฉันท์)




                                                  กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘   แบบที่ ๒*

                                  บทละ ๒ บาท  บาทที่ ๑ มี ๓ วรรค    บาทที่ ๒ มี ๔ วรรค
                                                     รวมเป็น  ๗ วรรค  วรรคละ ๔ คำ

                                กาพย์สุรางคนางค์แบบที่ ๒  เพิ่มสัมผัสจากแบบที่  ๑  อีก  ๑ คู่  
                                                     ท้ายวรรค  ๔  กับคำที่  ๒  วรรค ๕

 
                 ๖๖๑ ๏  ความสำเร็จคน            ตามจิตแห่งตน         คิดหวังต่างกัน
          แม้รู้อยู่ไกล             ภายในความฝัน     มีใจมุ่งมั่น              จุดหมายปลายทาง
                 ๖๖๒ ๏  ต้องไม่รั้งรอ               และไม่ย่อท้อ                ความเพียรมิจาง
          อาจไม่เห็นฝั่ง         ความหวังเลือนราง     คิดหาหนทาง           สืบเท้าก้าวเดิน
                 ๖๖๓ ๏  เพิ่มพูนปัญญา            เร่งเรียนวิชา               มิร้างห่างเหิน
           ศรัทธาคว้าไขว่         ตั้งใจเผชิญ   ธรรมะเจริญ              สมาธิคง
                  ๖๖๔ ๏  หลีกสิ่งยวนใจ             กิเลสเภทภัย               คลั่งไคล้ ใหลหลง
          ไม่แวะเวียนวน      ดั้นด้นดิ่งตรง         มุ่งหน้าคว้าธง         สวัสดีมีชัย  

    
         (กาพย์สุรางคนางค์แบบที่ ๒  พบในสมุทรโฆษคำฉันท์  ของสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส)

 

                                             กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  แบบที่ ๓*

                                บทละ ๒ บาท  บาทที่ ๑ มี ๓ วรรค บาทที่ ๒ มี ๔ วรรค
                                               รวมเป็น  ๗ วรรค  วรรคละ ๔ คำ  

        กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  แบบที่ ๓  เพิ่มสัมผัสจากแบบที่ ๒   ท้ายวรรค ๒ กับ คำที่ ๒ วรรค ๓,    

 

              ๓๙๓ ๏  จะทำการใด                         สำคัญที่ใจ                   ต้องไม่แคลนคลอน
             มีจิตมุ่งมั่น               ฝ่าฟันลุ่มดอน        อย่าอนาทร*               สะท้อนฤทัย
             ๓๙๔ ๏ อุปสรรคขวาง                       ล้มลงไปบ้าง               ยันร่างขึ้นใหม่
             แม้น้ำตาตก              ลงอกภายใน           อย่าพร่ำร่ำไร               ให้ใครได้ฟัง
             ๓๙๕ ๏ ต้องก้าวต่อไป                        มิพรั่นหวั่นไหว           อาลัยความหลัง
             กระทำทุกสิ่ง            ต้องจริงต้องจัง       ผิดพลาดไปมั่ง             เป็นดั่งบทเรียน
             ๓๙๖ ๏ จดจำให้มั่น                            ได้รู้เท่าทัน                    แล้วบันทึกเขียน
             ไม่มีใดยาก               เกินจากพากเพียร   คว้าแก้ววิเชียร              เป็นเหรียญรางวัล      


           (กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘  แบบที่ ๓   พบในงานของสุนทรภู่  และ ของพระยาอุปกิตศิลปะสาร)



 
                                                กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘ ( แบบที่ ๔)

                      บทละ ๔ บาท  บาทที่ ๑ มี ๑ วรรค. บาทที่ ๒.๓ และ ๔ บาทละ ๒ วรรค.
                                                    รวมเป็น ๗ วรรค วรรคละ ๔ คำ
        
สัมผัส วรรคท้ายที่ ๑ กับ ๒,  ท้ายวรรค ๓ กับท้าย วรรค ๕ และ ๖,ท้ายวรรค ๔ กับคำที่ ๒ วรรค ๕

 
                                                                                      ๖๗๑ ๏ หินงอกงามตา
                          หินย้อยห้อยมา                                          เพชรน้ำงามดี
                          ดุจม่านมงคล                                             ชวนยลแสงสี
                          ช่อชูรูจี                                                        ศิลป์สรรค์บรรจง
                                                                                        ๖๗๒ ๏ ผนังประกาย
                          นูนเว้าเส้นสาย                                            เป็นลายเหมหงส์
                          สิงห์สาราสัตว์                                           ช่อฉัตรทิวธง
                          ฉายไฟย้อนตรง                                         โชติช่วงดวงแดง






                                                      ต้นแบบ  กาพย์สุรางคนางค์  ๒๘ ( แบบที่ ๔)

                                                                                        ๏ บพิตรราชา
                                                  ตสัตุรา                             ชรัฐไกร
                                                  สดับณศาสน์                   พระราชหทัย
                                                  ธ ปรีดีใด                         บเปรียบบปาสน

                                                                                         ๏  พระเผยประกาษ
                                                  กะมุขอมาตย์                    บดีประธาน
                                                  ตระเตรียมสกนธ์              พหลทหาร
                                                  สมรรถชาญ                      ประดังประดา

                                                                                                (สามัคคีเภทคำฉันท์)

                                                       กาพย์มัณฑุกคติ*

                            ชื่อ  กาพย์มัณฑุคติ    ด้วยอัตถะว่า  มีดำเนินกลอนดังกบเต้น
                                                                          
                      บทละ ๔ บาท ๘ วรรค วรรคละ ๖ คำ   บาทแรก  บังคับครุ   ลหุ ด้วย

                        ลหุ  ลหุ  ครุ  ลหุ  ครุ  ครุ                  ลหุ  ลหุ  ครุ  ลหุ  ครุ  ครุ

                        ๕๗๙ ๏   คติว่าประสาสัตว์              ผิจะกัดก็ป้องตน
                  แต่พวกสัตว์กินเลือดคน                        สัตว์ด้วยกันนั้นแสนร้าย
                  ชีวิตอยู่ด้วยเบียดเบียน                            สะอิดสะเอียนพวกเลือดเย็น
                  การดำรงชีพจำเป็น                                 สืบชีวีด้วยบีฑา

                      ๕๘๐ ๏  เถอะพยัคฆ์สิพิฆาต             มิประหลาดลุชีวา
                   เด็ดชีพเป็นภัตตา                                   ใช้ชีวิตสืบชีวี
                   ริ้นไรยุงทากปลิง                                    ร้ายก็จริงมิถึงตาย
                   กินเลือดเพียงเลี้ยงกาย                          มิปรารถนาพร่าชีวัน  
 
                       ข้อสังเกต     กาพย์มัณฑุคคติ   ท้ายวรรค ๔ กับ  ๖ ไม่สัมผัสกัน  
                               ......................................................................................


                                                   กาพย์แก้วมัณฑุกคติ*

                                      บทละ ๔ บาท  ๘ วรรค    วรรคละ ๖ คำ

               ๔๙๓ ๏  ณ กลางไพรยามใกล้ค่ำ                 เย็นเยียบฉ่ำชุ่มอุรา
           ยินสำเนียงเสียงนกกา                                        เซ็งแซ่แก่งแย่งยืนคอน
           เคล้าเคลียคลอพะนอคู่                                      บ้างเป็นหมู่อยู่สลอน
           เสียงหรีดหริ่งเรไรซ้อน                                     สอดผสมระงมดง

               ๔๙๔ ๏ ช้าง“ ปี๊บ แปร้น” ก้องป่าใหญ่           เจ้าเขาไพรพร้องเสียงหลง  
            ยามหัวค่ำร่ำแดนดง                                             ดึกสงัดผลัดเงียบงัน
            เสียงลมพรูลู่ใบไม้                                                ผู้กล่อมไพรจักจั่น
            เสียงแปลกแปลกแทรกซ้อนกัน                         ชวนผวาคราได้ยิน    

              กาพย์แก้วมัณฑุกคติ   ดัดแปลงใหม่  โดย ธนุ  เสนสิงห์   จาก กาพย์ มัณฑุกคติเดิม
                ซึ่งงดการบังคับ ครุ  ลหุ   บาทแรก     และเพิ่มสัมผัสระหว่าง วรรค ๔ กับ ๖ ด้วย

                                                                       จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                       ..............................................................................................

                             (ต้นแบบในคัมภีร์กาพย์คันถะ  และสารวิลาสินี เป็นภาษาบาลี)

                                                  กาพย์กากคติ*

                   ชื่อ กาพย์กากคติ    ด้วยอัตถะว่า  ดำเนินกลอนดังกาที่บินไป

       บทละ ๔ บาท,  บาท ๑ และ ๓ มี ๓ วรรค, บาท ๒ และ ๔ มี ๔ วรรค, วรรคละ ๔ คำ
       ลักษณะสัมผัสท้ายวรรค ๑ กับ ท้ายวรรค ๒, ท้ายวรรค ๓ กับ ท้ายวรรค ๕ และ ๖,
       ท้ายวรรค ๔ กับ คำที่ ๒ วรรค ๕,ท้ายวรรค ๗ กับ ท้ายวรรค ๑๐ ท้ายวรรค ๑๒ และ ๑๓,
       ท้ายวรรค ๘ กับท้ายวรรค ๙, ท้ายวรรค ๑๑ กับ คำที่ ๒ วรรค ๑๒,    
                                          บาทที่ ๑ บังคับ ครุ และ ลหุ  ด้วย

                                      ลหุ ครุ ลหุ ครุ     ลหุ ครุ ลหุ ครุ       ลหุ ครุ ลหุ ครุ

                            ๘๔๓ ๏ สภาวะคน          ณ ยามผจญ          กะอันตราย      
        เกิดความคับขัน         ผกผันถึงตาย       ในจิตวุ่นวาย         เอาตัวรอดพลัน
                                  ผู้ที่มีธรรม            หาทางน้อมนำ       ต่อสู้ฝ่าฟัน
        ต้องช่วยส่วนรวม       อยู่ร่วมผูกพัน        ด้วยความมุ่งมั่น    มิทิ้งจริงใจ

                             ๘๔๔ ๏ ผิใจอธรรม          เจอะความระกำ       ละลี้ผละไป
        มิมีเมตตา                 นำพาผู้ใด           สติแตกได้               ความกลัวบีฑา
                                 คิดถีบผู้อื่น           เพื่อตัวเองยืน          รักษากายา
        ความคิดสับสน       ต้องมนต์มรณา     ผู้ขาดความกล้า     พ่ายแพ้โพยภัย
 
                                                                    จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                ..................................................................................

                       (ต้นแบบในคัมภีร์กาพย์คันถะ  และสารวิลาสินี เป็นภาษาบาลี)


 

                                                                  ปณวฉันท์   ๑๐*  

                               ชื่อ ปณวฉันท์  ๑๐   ด้วยอัตถะว่า    ฟังไพเราะเหมือนเสียงขับไม้ ,

                   บทละ ๒ บาท,  บาทละ ๒ วรรค,  วรรคหน้า  ๘ พยางค์,   วรรคหลัง  ๒ พยางค์,    
        ส่งรับสัมผัสภายในบท ท้ายวรรค ๒ กับท้ายวรรค ๓,   สัมผัสระหว่างบท ท้ายวรรค ๔ กับ ท้ายวรรค ๒
  
                                                     มะคณะ        นะคณะ            ยะคณะ      ๑ ครุ ลอย
                                                  (ครุ ครุ ครุ) (ลหุ ลหุ ลหุ)  (ลหุ ครุ.............ครุ)   ครุ

                                    ๒๑๗๘ ๏ การพลัดพราก ผิอุระจะร้าว                  เพียงใด
                             แต่ทุกสิ่งมิอมตะได้                                                         ทานทน  

                                    ๒๑๗๙ ๏ เมื่อถึงวันลุมรณะครอง                          ทุกตน
                             เหลือไว้เพียงสุสรณะผล                                                 คนขาน

                                   ๒๑๘๐ ๏ จึงควรครองมนะสติมั่น                           คงกาล            
                             อย่าใช้ใจอคติผสาน                                                        โมหันธ์*

                                    ๒๑๘๑ ๏ สร้างบุญทานศุภ* ธ วิเศษ                      เสกสรรค์
                             พบบาปมารพิริยะ*ประจันต์                                           ราคี
                    

                                                                                 จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                                         ..............................................................................................


                                  ต้นแบบลักษณะฉันท์วรรณพฤติ  ปณวฉันท์ ไทย


                                                      ปณวฉันท์  ๑๐

                                ๏ อย่าก่อกอปรอคติมิชอบ                     ชั่วใจ
                             ฉันทาโทษะมุฬหภัย                                   อาธรรม์

                               ๏ ล้วนถ่อยเททุพละอเน                          กาสรรพ์
                             อ้างพจน์ไพเราะปฌวฉันท์                       ชวนเชลง  


                                                                       ฉันทศาสตร์  นายฉันท์ ขำวิไล  

                                                เวสสเทวีฉันท์   ๑๒*

             ชื่อ เวสสเทวีฉันท์ ๑๒  ด้วยอัตถะว่า  มีลีลาดังวัสสพลาหก  อันเล่นตามวิสัยแห่งตน,  

            บทละ ๔ วรรค  วรรคหน้า ๕ วรรคหลัง ๗ คำ,  สัมผัสท้ายวรรค ๑ กับคำที่ ๔ วรรค ๒
                              ท้ายวรรค ๒ กับ ท้ายวรรค ๓,   ส่งและรับสัมผัสบทเช่นกลอน
  
                                    มะคณะ    มะคณะ...................       ยะคณะ        ยะคณะ
                               ( ครุ ครุ ครุ) (ครุ ครุ...................ครุ)( ลหุ ครุ ครุ)( ลหุ ครุ ครุ)
                      ๑๗๖๒ ๏ ชนร่วมเจตจำนง                จิตวิศุทธิ์ส่งพลังใจ
                    มีเหตุผลกว้างไกล                                ฉะนั้นจริงพินิจการ
                     ๑๗๖๓ ๏ อำนาจแห่งดวงจิต             รวมประสานมิตรพิชิตมาร
                    ก่อผลดลบันดาล                                  บรรลุสิ่งดีวิสุทธิ์ใส
                    ๑๗๖๔ ๏ มุ่งมั่นสรรค์สิ่งหวัง             การมิภินท์พังผจงชัย
                    รวมบุญหนุนเติมให้                             เสร็จสะอางแสนเกษมสันต์                              
                     ๑๗๖๕ ๏  เจตจินต์วิญญูชน               ส่งพลังดลวิลาวัณย์
                    เหนือมาดคิดคาดฝัน                            แรงวิเศษสรรค์หฤษฎี

                                                                  จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                       ..............................................................................................

 
                             ต้นแบบลักษณฉันท์วรรณพฤติ  เวสสเทวีฉันท์    ไทย
                
              ๏  เชลงฉันท์รำพรรณพจน์             เสนอ ณ แบบบทบุราณมี
      นามขนานเวสสเทวี                                วากยะแปลกเปลี่ยนก็เพี้ยนกล
               ๏ เมธีปรีชาชาญ                              ลักษณะอ้างอ่านวิจารณ์ผล
      รู้รอบชอบเพียรขวน                               จงมละคร้านการประกิจกลอน    
                                                                            

                                                                       ฉันทศาสตร์  นายฉันท์ ขำวิไล
  

                                                     อินทวงสฉันท์ ๑๒ *  

               ชื่อ อินทวงสฉันท์ ๑๒   ด้วยอัตถะว่า   มีสำเนียงไพเราะดังปี่ของพระอินทร์,

                            บทละ ๒ บาท  ๔  วรรค    วรรคหน้า ๕  คำวรรคหลัง ๗  คำ    
                     สัมผัสท้ายวรรค ๑ กับ คำที่ ๓ วรรค ๒, ท้ายวรรค ๒ กับ ท้ายวรรค ๓,
                                             รับและส่งสัมผัสบทเช่นกลอน

                                 ตะคณะ                ตะคณะ            ชะคณะ     ระคณะ
                               (ครุ ครุ ลหุ)(ครุ ครุ....................ลหุ)(ลหุ ครุ ลหุ)(ครุ ลุ ครุ)

                  ๘๐๕ ๏ เมื่อยามเผชิญภัย                          สติไม่พิการวิกล
               เตรียมพร้อมมิจินต์จล*                                 อุปสรรคประดา*ประจัญ*

                 ๘๐๖ ๏ เชื่อมั่นวิชัยแน่                               จะมิแพ้ระย่อและยั่น
               หนักหนาจะฝ่าฟัน                                        ปะนรกสวรรค์มิกลัว

                  ๘๐๗ ๏ คิดได้ฉะนี้แล้ว                             มนแผ้วมิหม่นมิมัว
               รู้การและรู้ตัว                                                  กลเม็ดเผด็จพิชัย

                  ๘๐๘ ๏ แต่ใจผิไม่สู้                                    เจอะริปู*มิมีอะไร
               ทดท้อประหวั่นใจ                                          ตะละ*แพ้มิลงสนาม      
  
                                                                             จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                       ..............................................................................................


                         ต้นแบบลักษณฉันท์วรรณพฤติ  อินทวง์ฉันท์ ไทย


                         ๏ พากย์นี้ก็นามยิน                     ยศอินทวงสฉันท์
                    เสนอเนืองอเนกบัณ                        ฑิตยานรานิกร

                         ๏ พึงเพียรนิพนพจน์                  กลบทนิบุณณะกลอน
                    เป็นศรีสถาวร                                  วุฒิเรืองธเรศตรี

                                                                               ฉันทศาสตร์  นายฉันท์ ขำวิไล

                                                                   ภุชงคปยาตฉันท์  ๑๒*  

             ชื่อ ภุชงคปยาตฉันท์ ๑๒   ด้วยอัตถะว่า   กำหนดด้วยยะคณะทั้งหลายสี่คณะ
                                และมีลีลา ประดุจดังลีลา แห่งพระยานาค,
               บทละ ๒ บาท  ๔ วรรค  วรรคละ ๖ พยางค์     รับและส่งสัมผัสบทเช่นกลอน
 
                                 ยะคณะ          ยะคณะ                           ยะคณะ    ยะคณะ
                                (ลหุ ครุ ครุ)(ลหุ ครุ ครุ)                     (ลหุ ครุ ครุ)(ลหุ ครุ ครุ)

                      ๒๐๕๓ ๏ สุบิน*เบิกกระเจิงใจ                 ประไพกาลสราญรมย์
             ละล่องฟ้าถลาลม                                                  ณ เวหนระเหินหาว

               ๒๐๕๔ ๏ ตะลึงลานสถานทิพย์                        ระยิบพรายระดา*ดาว
             วะเวิ้งว้างสะพร่างพราว                                      ลุสู่สรวงพิศุทธิ์แสน

               ๒๐๕๕ ๏ พิมานเพชรวิไลฉาย                          ประกายน้ำกระจ่างแดน
             จรัสราวประทีปแทน                                             ระวีวาวฉะฉายฉาน

               ๒๐๕๖ ๏ สลอนเหล่า ธ เทวา                             ธิดาฟ้าสุมามาลย์                            
              ก็ปรีดิ์เปรมเกษมศานต์                                         ปะไท้ดังฤดีหมาย

                                                                               จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                    ..............................................................................................

 
                           ต้นแบบลักษณฉันท์วรรณพฤติ  ภุชคปยาตฉันท์  ไทย

                         ๏ วิธีฉันทบรรจง                             ภุชงค์ชาติปยาตขาน
                 ฉบับแบบบุราณกาล                                ประกิจกลนิพนธ์กลอน

                        ๏ ลบองบทก็เรียงเรียบ                    ระเบียบอรรถอักษร
                 สลวยลักษณสุนทร                                  นุสนธิ์สารสมานเสมอ

                                                                                    ฉันทศาสตร์  นายฉันท์ ขำวิไล

 พักฉันท์กลับไปกลอนกลบทต่อนะครับ

                                            กลอนกลบทพิณประสานสาย
                  กำหนดให้มีซ้ำคำ และ  สัมผัสสระ และอักษรวรรคละ ๓ ชุด  ทุกวรรคไป

         ๒๑๘๘ ๏ มีธรรมนำมีแท้แน่มีที่นี่                          แดนที่ดีแดนธาดา*แดนไทยได้
     สุขหนึ่งจึงสุขนิ่งจริงสุขในใจ                                     สิ่งใดไหวสิ่งดังหวังสิ่งดลวน

         ๒๑๘๙ ๏ รู้หรือคือรู้ราคารู้รอบคอบ                      นั้นมอบชอบนั้นมิดชิดนั้นมลฉล
     กรรมบิดติดกรรมบังตั้งกรรมบนตน                           พาจนคนพาจิตคิดพาจำคำ

         ๒๑๙๐ ๏ แต่มักหลักแต่มากหลากแต่หมายหลาย   จนกายตายจนก่อต่อจนกรรมต่ำ
     ยามกายหน่ายยามแก่งแหนงยามกรรมนำ                  ต้องร่ำช้ำต้องเร้นเช่นต้องรอมชอม

         ๒๑๙๑ ๏ รู้รอบคอบรู้รวนควรรู้ราคา                      เมื่อหาลาเมื่อห้ามลามเมื่อหอมหลอม
     คนยากจากคนไยใจคนยอมจอม                                  หมายอยู่คู่หมายยอมค้อมหมายย้ำคำ    

                                                                           จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                                                                                ................................................................................  

                                                ต้นแบบ กลบทพิณประสานสาย

                      ๏ สมควรจวนสมคำจำสมคิดจิตร            ที่คิดผิดที่คาดผาดที่คังผัง
                    ใจหวนรวนใจโหยโรยใจหังรัง                   ฉลังจังเฉลิงเจิงไฉลใจ ฯลฯ
                                          
               ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                     สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
                                          ................................................................

                                                ต้นแบบ กลบทพิณประสานสาย

                  ๏ ทุรนทนทุรวนทวนทุราถ้า                    ดูช้าล่าดูเชิงเหลิงดูเชือนเลื่อน
            ทำอายบ่ายทำเอียงเบี่ยงทำเอื้อนเบือน         เหนกลบลบเหนเกลื่อนเลื่อนเหนกลายลาย  

                  ๏ จะลอบชอบจะโลมโฉมจะฤๅชื่อ        คิดหือมือคิดเหินเมิลคิดหายหมาย
            ระเบียบเปรียบรุบุปรุระบายปราย                  ชื่อกล “พิณประสานสาย” หมายนามเอยฯ                                          

                           ...................................................................................
              ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                            ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                              กลอนกลบทตรีพิธพรรณ์
              กำหนด ให้มีซ้ำคำ  หรือซ้ำอักษร วรรคละ  รวม  ๓  คำ ไม่บังคับตำแหน่ง  ทุกวรรค

          ๑๕๘๗ ๏ อันความโลภแสนโลภโลภแรงเหลือ              มิเชื่อจงเชื่อเชื่อเถิดหนา
     โลภปิดใจครองใจใจหูตา                                                        เหมือนเป็นบ้าใบ้บ้าบ้าเงินทอง

          ๑๕๘๘ ๏ ความเหมาะควรรู้ควรควรแค่ไหน                  แม้อยากได้ขอได้ได้เป็นเจ้าของ
     ต้องมีธรรมรู้ธรรมธรรมครรลอง                                            อย่าหมายมองเหลิงมองมองเกินตัว

          ๑๕๘๙ ๏ รักของเขารู้เขาเขาก็รัก                                      ต้องห้ามหักรู้หักหักใจชั่ว
     มิลืมหลงเฝ้าหลงหลงเมามัว                                                   จนมิกลัวลืมกลัวกลัวก่อกรรม

          ๑๕๙๐ ๏ นึกถึงตายต้องตายตายแน่นอน                           คำพระสอนท่านสอนสอนเช้าค่ำ
     รู้จักพอเถิดพอพอตามธรรม                                                     ตายแล้วนำน้อมนำนำชั่วดี                            
 

                                                                      จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์

                                                                                                                                                                             ...............................................................................................  


                                           ต้นแบบ กลอนกลบทตรีพิธพรรณ์

                       ๏ นางศรียอดศรีสรีมระดี                         อัญชุลียกชุลีชุลีสอด
              ขึ้นเหนือเศรียรอ่อนเศรียรน้อมเศรียรทอด     พระกายกอดบาทร่ำร่ำรำพัน ฯลฯ
                                           ...........................................
                                      
               ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                     สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

                                    .........................................................


                                         ต้นแบบ กลบทตรีพิธพรรณ์ (ตรีพิศพัน)

             ๏ ถึงจะรู้ทำไม่รู้อย่าอวดรู้                                      จงนิ่งอยู่อดอยู่อยู่จงได้
         เอาปัญญามาเปนยาเข้ายาไว้                                      ไม่อดได้ยั้งได้จักได้อาย

              ๏ หมีใช่หนุ่มอย่าทำหนุ่มหนุ่มจะสรวล              ไม่สมควรคู่ควรอย่าควรหมาย
         กำหนดบทหมดบทบทพิปราย                                   ชื่อ  ตรีพิศพัน  พรรณรายพันนี้เอยฯ
                                     .........................................................................
 
         ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                       ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                                      กลอนกลบทตรีประดับ

                             กำหนดให้กลางวรรค ทุกวรรค  มี  ๓  คำเป็นอักษรเดียวกัน
                       สัมผัสสระกันทั้ง  ๓ คำ  และเป็น  ๓  รูปวรรณยุกต์  สามัญ  เอก  โท

         ๕๒๙ ๏ ราคะเผาเราเร่าเร้าอกรุ่มร้อน                             พาจากคอนค่อนค้อนจนจรหาย
     เต็มใจลาล่าล้าหาความตาย                                                  เกิดเป็นชายใช่ใช้สมชายชาญ

         ๕๓๐ ๏ เที่ยวซอกซอนซ่อนซ้อนเพราะร้อนรัก            เกินหาญหักสูสู่สู้ผู้ห้าวหาญ
     แม้ระอาอ่าอ้าทรมาน                                                             ถึงดักดานด่านด้านยังยินดี

         ๕๓๑ ๏ ฉะนี้แลแล่แล้แน่แท้นัก                                       ใครมีรักรอนร่อนร้อนซ่อนสุขี
     ยามค้างคาค่าค้ามีราคี                                                             สิ้นปรานีนี่นี้มีโศกตรม

         ๕๓๒ ๏ โศกใดนาน่าน้าครารักร้าง                                  แทบวายวางว่างว้างสร่างสุขสม
      ฝันละลายไล่ไล้ให้โทรมซม                                                 จนเป็นลมล่มล้มระทมใจ                            


                                                                                           จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์                                                                   ......................................................................


                                                      ต้นแบบ กลบทตรีประดับ

               ๏ เจ้าโสกแคนแค่นแค้นดั่งแสนศร                  มารานร่านร้านรอนให้ตักไษย
          ว่าโอโอ่โอ้กรรมมาจำไกล                                     เวรชื่อใครจองจ่องจ้องประจาน ฯลฯ

                                        

               ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                     สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

                     .........................................................................................
 
                                                     ต้นแบบ กลบทตรีประดับ

               ๏ ถึงหลงลมล่มล้มในเชิงชู้                                    ก็ได้รู้รอยร่อยร้อยอย่างหนอ
        ไม่เหนเลยว่าจะลวงล่วงคอ                                          ยุแยงแย่งแย้งยอให้ยาวความ

            ๏ พึงเหนชัดเชิงหล้อนหล่อนหลอนหลอก             แกล้งซอนซ่อนซ้อนดอกมาออกสนาม
       เรื่องนางชะนีนี่นี้เหมือนนางงาม                                    คณะนามนี้ชื่อ  ตรีประดับ  เอยฯ  


         ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                       ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                                   กลอนกลบทอักษรกลอนตาย

                                             กำหนดให้ใช้คำตายล้วน ทุกวรรคไป

           ๑๑๐๙ ๏ รับผิดพลาดคาดคิดติดนรก                                ยากหยิบยกจากจิตคิดหลีกหลบ
     ชีพมิขาดมาดชนะอพยพ                                                           รึสยบเงอะงะเปะปะระทึก

          ๑๑๑๐ ๏ เพราะพิษบาปสาปซัดแทรกกระแทกทับ           เคียดขัดคับยึดสติพินิจตรึก
     วิบากบุกเลาะลัดระบัดพฤกษ์                                                   จตุรทิศตกดึกพิลึกนัก

           ๑๑๑๑ ๏ นกสัตว์หลับงีบสงบละขบกัด                             มิถนัดลัทธิปฏิปักษ์    
     และเกลียดโกรธอริวิธิ*รัก                                                          ลักษณะวิจักขณ์*มรรควิมุต

           ๑๑๑๒ ๏ ซุกสงบซบซกเขตรกชัฏ                                      ปฏิบัติวิริยะสละหลุด
     เพราะสัจจะวจนะเอกพระพุทธ                                                 สุวิสุทธิ์อริยะมะนะนบ      


                                                                                         จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                       ..............................................................................................


                      กลอนกลบทอักษรกลอนตาย ไม่พบใน ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง)
           ...



                                                  ต้นแบบ กลบทอักษรกลอนตาย


            ๏ ทศภักตร์ลักขนิฐปลิดจากหัตถ์                                  พระพรากพลัดอัคเรศเทวศสวาดิ์
       ยกพยุหประชิดคิดพิฆาฏ                                                     สัตยาปราพวินาศประสบนุช

           ๏ ถูกกับอกตกจะละมะนะศึก                                        เกียดตริตรึกขนิฐนาฏจะขาดหลุด
       ชอบปลุกเศกอิทธิฤทธิ์คิดประทุษ                                      สารสมมุติชื่อ “อักษรกลอนตาย”  เอยฯ
                

              ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                         ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                                          กลอนกลบทเบญจวรรณ์ห้าสี

                       กำหนดให้ คำต้นวรรคจำนวนห้าคำ      สัมผัสอักษรหรือพ้องเสียงกัน.

         ๙๓๓ ๏ เมื่อไม่มีมากมายทางให้เลือก                            สุดเสกสรรไสเสือกไปทางไหน
     จึงจำใจจากจรเร่ร่อนไป                                                       กรรมกลไกกีดกั้นสวรรค์บัง

         ๙๓๔ ๏ ราร้างรั้งรีรอท้อหรือไม่                                      ยังยืนยันอยู่ไยไร้ความหวัง
     โชคช่างช้ำชั่วช้ามาประดัง                                                  พิษภัยพานพินพังซังกะตาย

       ๙๓๕ ๏ พบผู้พาผ่านพ้นฉงนคิด                                       ผิพาผิดผกผันมันอาจสาย
     แต่ต้องติดตามต่อขอฝากกาย                                              แวะวกเวียนวุ่นวายใจกังวล

        ๙๓๖ ๏ ข้อคาดคิดคำไขไฉนแน่                                       ต้องตั้งต้นตามแต่แง่กุศล
     ไหนแน่นอนนั้นหนามายากล                                              บาปใบบุญเบื้องบนดลบันดาล

                                                                                              จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                       ..............................................................................................
 
                                        ต้นแบบ กลอนกลบทเบญจวรรณ์ห้าสี

            ๏ จอมจักรเจ้าแจ้งเจาะฟังเพราะพร้อง             จวนจิตรจ้องจงใจสงไสยสนิท
       ไม่หมายแม้นมุ่งมาทบุตรคาดคิด                            จอแจจิตรจวนเจือไม่เชื่อใจ  ฯลฯ
 
               ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                     สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
                    ..................................................................................


                                 กลอนกลบทเบญจวรรณ์ห้าสี (เบญจวรรณ์ห้าศรี)

            ๏ น้องนับหน้าหนักนึกว่าเชฐา                               รั้งรอราเรื่องรักษ์หักให้ขาม
      ฉะช่างใช้เชิงชั้นทำกันความ                                          เงาแง่เงื่อนงดงามเหมือนจามรี

            ๏ จิตรจืดจริงเจียวใจกระต่ายแก่                             อ้อแอ้อ้อยเอียกลัวเสียศรี
     หลาบหลีกแล้วลิ้นลมคมคนดี                                         ชื่อ  เบญจวรรณ์ห้าศรี  เช่นนี้เอยฯ  

         ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                       ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

พักกลอนกลบทกลับมาต่อโคลง

                                                 โคลงสี่จัตวาทัณฑี  
 
                   บท, บาท, วรรค และคำ  ทั้งบังคับเอก บังคับโท เช่นเดียวกับโคลงสี่สุภาพ
                        จุดรับสัมผัสวรรคที่ ๓ ต่างจากโคลงสี่สุภาพ ที่ เคลื่อนมาอยู่คำที่ ๕
 

                           ๖๒๕ ๏  อันคนเราพรั่งพร้อม                 ใดมี
                    ลางชั่วลางดีปม                                                เด่นด้อย
                    เป็นจริงดั่งวาที                                                 คงมั่น
                    ลำไผ่มารวมร้อย                                               แน่นแฟ้นดุษณี*

                          ๖๒๖   สามัคคีแน่แท้                                 คือธรรม
                    เป็นสิ่งน้อมนำความ                                        แกร่งกร้าว
                    การรวมกลุ่มพึงจำ                                           จงมั่น   รักเฮย
                    ชาติแตกโลกจักร้าว                                         เมื่อสิ้นไมตรี

                                                                              จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                                        ............................................................
                                                 ต้นแบบโคลงสี่จัตวาทัณฑี

                             ๏ เสด็จเสวยวรรเยศอ้าง                      ไอศูรย์  สรวงฤๅ
                        เย็นพระยศปูนเดือน                                   เด่นฟ้า
                        เกษมสุขส่องสมบูรณ์                                นานทวีป
                        สว่างทุกข์ทุกธเรศหล้า                              แหล่งถ้วนสรรเสริญ
                                                                                               (ลิลิตตะเลงพ่าย)
                                          ...................................................

                              ๏ ท้าวไทนฤเทศข้า                             ขับหนี
                         ลูกราชสีพีกลัว                                         ไพร่ฟ้า            
                          พลเมืองดูดี                                                ดาลเดียด
                          กระเดียดกลับลี้หน้า                                อยู่สร้างแสวงบุญ
                                                                                              (มหาชาติคำหลวง)          

                                                        โคลงวิชชุมาลี*

                     ชื่อโคลงวิชชุมาลีด้วยอรรถว่า มีระเบียบคำกล่าวประหนึ่งว่าสายฟ้าแลบ
                   บทละ ๔ บาท, บาทละ ๒ วรรค, วรรคหน้า ๕ พยางค์ วรรคหลัง ๒ พยางค์
               (สัมผัส ๑) ท้ายวรรค ๒ กับท้ายวรรค ๕, (สัมผัส ๒)ท้ายวรรค ๔ กัยท้ายวรรค ๗
                                                 ไม่บังคับเอก     ไม่บังคับโท      

                                ๗๖๙ ๏ ทางออกมีเสมอ                เป็นจริง
                           เมื่อใจสู้มิสาย                                       เกินแก้
                           การเริ่มต้นคือสิ่ง                                  ประเสริฐ
                           ทุกก้าวเดินแน่แท้                                 มีหวัง

                                ๗๗๐ ๏ ฤๅดังคนโชคร้าย               รังควาน
                           พลังใจสำคัญ                                        แน่วแน่
                           ต่อสู้ฝ่าบ่วงมาร                                     จิตมั่น
                           คือผู้ไม่ยอมแพ้                                      มีชัย

                                                                               จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                       ....................................................................................


                                                    ตัวอย่างคำประพันธ์

                               ๏ โฉมเฉิดเลิศลักษณ์เชื้อ                  เทพิน
                           ฤๅว่าอัปสรสวรรค์                                 แบ่งภาค
                          เรียมมองมุ่นใจจินต์                                จนเหม่อ
                           ลืมอาตม์จนเจ้าจาก                               ไปไกล

                                              โคลงวิชชุมาลี เป็นโคลงโบราณ
                               หนึ่ง ในแปดชนิด ที่พบ ในคัมภีร์กาพย์ สารวิลาสินี

                                                      โคลงมหาวิชชุมาลี*

              ชื่อโคลงมหาวิชชุมาลีด้วยอรรถว่า มีระเบียบคำกล่าวประหนึ่งว่าสายฟ้าแลบใหญ่
             บทละ ๔ บาท, บาทละ ๒ วรรค, วรรคหน้า ๕ พยางค์, วรรคหลังบาท ๑- ๓ มี ๒ พยางค์
                   เพิ่มจาก โคลงวิชชุมาลี ที่วรรคท้าย ๒ พยางค์ เป็น ๔ พยางค์
                    สัมผัส ๑ ท้ายวรรค ๒ กับท้ายวรรค ๕, ท้ายวรรค ๔ กับท้ายวรรค ๗
                                                 ไม่บังคับเอก     ไม่บังคับโท      
 
                              ๗๖๑ ๏ ยามใจกายอ่อนล้า                     โรยแรง                
                           ความทุกข์เร้ารุมทรวง                                บีบคั้น
                           ความเครียดอาจสำแดง                              ระเบิด
                           ยิ่งคิดยิ่งปิดกั้น                                             บ่เห็นทางเดิน

                               ๗๖๒ ๏ ทุกข์เกินใจรับไว้                      ไป่ดี
                           หาทางออกผ่อนคลาย                                 พักบ้าง
                           สงบจิตคือวิธี                                                พบสุข
                           คิดไม่ตกควรวาง                                          ค่อยคิดวันหลัง


                                                                             จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                       ....................................................................................




                                                           ตัวอย่างคำประพันธ์

                               ๏ ข้าแต่พระพุทธเกล้า                        มุนินทร์
                          ลายลักษณพระบาท                                  วิจิตร
                          ธนิกรไหว้อาจิณ                                         คืนค่ำ
                           ตั้งกระหม่อมข้านิตย์                                 ตราบเท่าม้วยมรณ์  

                                            โคลงมหาวิชชุมาลี เป็นโคลงโบราณ
                               หนึ่ง ในแปดชนิด ที่พบ ในคัมภีร์กาพย์ สารวิลาสินี

                                                        โคลงจิตรลดา*

                    ชื่อโคลงจิตรดา ด้วยอรรถว่า มีระเบียบ ประหนึ่งว่าเครือเถาอันงาม
             บทละ ๔ บาท, บาทละ ๒ วรรค, วรรคหน้า ๕ พยางค์, วรรคหลัง  ๒ พยางค์
      (สัมผัส ๑) ท้ายวรรค ๒ กับคำที่ ๔ วรรค ๕, (สัมผัส ๒) ท้ายวรรค ๔ กับ คำที่ ๔ วรรค ๗
                                                 ไม่บังคับเอก     ไม่บังคับโท      
 
                               ๗๒๙ ๏ จะทำการใหญ่น้อย                เพียงใด
                             ยากนักจักมิมี                                           อุปสรรค
                            สำคัญต้องใจสู้                                         แท้เทียว
                            อ่อนแอแน่นักพ่าย                                   ทันที

                               ๗๓๐ ๏ ยามมีเหตุการณ์ร้าย                 ผจญ
                            ตั้งหลักต่อสู้อย่าง                                     มีสติ
                            กำลังใจตนเอง                                          เปี่ยมแล้ว                        
                            ปัญหาใดมิยาก                                          เกินคน

                                                                               จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                       ....................................................................................

                                                           ตัวอย่างคำประพันธ์

                                        ๏ พระจันทรเพ็ญแผ้ว                 สรัทกาล
                                  ชะช่วงโชติพรายงาม                        รุ่งฟ้า
                                 .ให้คนชื่นบานนิตย์                             ทุกหมู่
                                  รัศมีเรืองกล้าแห่ง                              เวหน

                                                    โคลงจิตรดา เป็นโคลงโบราณ
                               หนึ่ง ในแปดชนิด ที่พบ ในคัมภีร์กาพย์ สารวิลาสินี

                                                        โคลงมหาจิตรลดา

                    ชื่อโคลงมหาจิตรดา ด้วยอรรถว่า มีระเบียบ ประหนึ่งว่าเครือเถาอันงามใหญ่
          บทละ ๔ บาท, บาทละ ๒ วรรค, วรรคหน้า ๕ พยางค์, วรรคหลังบาทที่ ๑- ๓ มี  ๒ พยางค์
                       เพิ่มเติมจากโคลงจิตรดาที่วรรคสุดท้ายอีก ๒ พยางค์ เป็น ๔ พยางค์
            (สัมผัส ๑) ท้ายวรรค ๒ กับคำที่ ๔ วรรค ๕, (สัมผัส ๒) ท้ายวรรค ๔ กับ คำที่ ๔ วรรค ๗
                                                 ไม่บังคับเอก     ไม่บังคับโท      


                              ๗๓๗ ๏ อย่ามองปัญหายาก                      เกินไป
                         ทางออกย่อมมีอยู่                                             เสมอ
                         ลองผิดลองใหม่ได้                                          อย่าท้อ
                         ค้นหาจนเจอจุด                                                ตั้งไว้ใจปอง

                             ๗๓๘ ๏ อย่ามองปัญหาง่าย                        เกินจริง
                         จนประมาทพลาดพลั้ง                                     เผลอไผล
                         ทำการทุกสิ่งมิ                                                   ประมาท
                         ปัญญามาใช้แก้                                                  ผ่านพ้นภัยพาล    

                                                                                                จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                                  ....................................................................................


                                                                ตัวอย่างคำประพันธ์


                                          ๏  โฉมแม่ผ่องพักตร์เพี้ยง              เพ็ญจันทร์
                                  ใจแม่ผ่องพิสุทธิ์                                       สร่างเศร้า
                                  สบโชคเทพบันดาล                                  ดลจิต
                                  จึงมาพบเจ้าที่                                            ชายหาดปึกเตียน

                                                          โคลงมหาจิตรดา เป็นโคลงโบราณ
                                               หนึ่ง ในแปดชนิด ที่พบ ในคัมภีร์กาพย์ สารวิลาสินี

                                                               ปิยังวทาฉันท์  ๑๒ *
                              ชื่อ ปิยังวทาฉันท์  ๑๒   ด้วยอัตถะว่า   กล่าวคำนั้นน่ารักใคร่,        

                        บทละ ๒ บาท  ๔ วรรค    วรรคหน้า  ๘  พยางค์    วรรคหลัง  ๔ พยางค์    
                              รับและส่งสัมผัสบทเช่นกลอน  ประกอบด้วยคณะฉันดังนี้ ...
 
                                    (นะคณะ) (ภะคณะ) (ชะ...............................คณะ) (ระคณะ)
                            (ลหุ ลหุ ลหุ) ( ครุ ลหุ ลหุ) (ลหุ ครุ......................ลหุ) (ครุ ลหุ ครุ)

                     ๒๓๖๒ ๏  ผิวิเคราะห์ดูอคติใด                                 เพราะใจระคาง
                 ปฏิปทา*อธิก*ทาง                                                          อธรรมกระจาย    
                                
                     ๒๓๖๓ ๏  ทมะ*มิเผยอกรณีย์*                                 และมีละอาย
                 วทนะ*ลับนะสิขยาย                                                       ประชานิยม

                     ๒๓๖๔ ๏  ผิวะละเก็บอุระจะพัง                               ประดังระทม
                 วิริยะคายมิอภิรมย์                                                            จะลนจะลาน

                      ๒๓๖๕ ๏  วสละ*ไร้ยมะ*อะไร                                จะไขจะขาน
                 วจนะโวอริยฌาน                                                              วิกาลวิกล              
              
                                                                                                จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                                  ....................................................................................



                               ต้นแบบลักษณฉันท์วรรณพฤติ   ปิยังวทาฉันท์  ไทย
 

                          ๏ กลวิธีบุรพฉันท์                                 นิพันธ์แถลง
                     รจิตะนามกรแสดง                                    ปิยังวทา

                         ๏ ยุบลลักษณก็เล่                                   หเสน่หะ สา
                     ธุชนชาติวิธุรา                                            ภิรมย์กระมล          

                                                                                          ฉันทศาสตร์  นายฉันท์ ขำวิไล
 

                                                               มัตตาฉันท์  ๑๐ *

                                    ชื่อ มัตตาฉันท์  ๑๐    ด้วยอัตถะว่า  ยังผู้ฟังให้พิศวง,  
                                บทละ ๒ บาท  ๔ วรรค  วรรคหน้า ๔ พยางค์  วรรคหลัง ๖ พยางค์      
                                   รับและส่งสัมผัสบทเช่นกลอน    ประกอบด้วยคณะฉันดังนี้ ...
 
                                    (มะคณะ) (ภะ...................................คณะ) (ชะคณะ)  ๑ ครุลอย
                               ( ครุ ครุ ครุ) ( ครุ................................ลหุ ลหุ) (ลหุ ลหุ ครุ) (ครุ)

                      ๑๔๓๗ ๏ ปวงสัตว์ทุกบาท                           มนุษยชาติหนา
                  ล้วนมีชีวา                                                            มนสติ*เทียมทัน  
 
                      ๑๔๓๘ ๏ ดีเลิศชั่วพาล                                   สิพิเคราะห์พิจารณ์สรร
                  วัดเทียบเปรียบกัน                                                จิตวรกายดี

                       ๑๔๓๙ ๏ บางครารูปทราม                            ก็จริยะงามมี  
                  กายเปื้อนราคี                                                        สตะ*ประลุ*มรรคผล

                      ๑๔๔๐ ๏ จึงควรดูใจ                                        และอริยะในตน    
                  ความเป็นสัตว์คน                                                 ผิจุติเพราะ กรรมพา

                
                                                                                           จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                           .......................................................................

      
                                 ต้นแบบลักษณฉันท์วรรณพฤติ    มัตตาฉันท์ ไทย


               ๏  สูรย์จันทร์แจ่มท้อง                            ทศทิศส่องใส
         แวววามวับไว                                               ชนะอุรรันจวน

               ๏ แสงนี้ฤๅปูน                                         และก็จะประมูลมวล
        ไม่คู่ไม่ควร                                                     กะรศมิปัญญา

              ๏ ชี้ชัดจัดแจ้ง                                          ณ คณะแสดงปรา
        กฏฉันท์มัตตา                                               ครุ ลหุอย่าฉงน      
      
                                                                                  ฉันทศาสตร์  นายฉันท์ ขำวิไล


                                                                          

                                                                 ปหาสินีฉันท์  ๑๓ *
                                  ชื่อ  ปหาสินีฉันท์  ๑๓  ด้วยอัตถะว่า    ยังผู้ฟังให้ชื่นบาน.,

                               บทละ ๒ บาท  ๔ วรรค  วรรคหน้า  ๘  พยางค์  วรรคหลัง  ๕ พยางค์  
                                        รับและส่งสัมผัสบทเช่นกลอน   ประกอบด้วยคณะฉันดังนี้ ...

                                (มะคณะ)    (นะคณะ)   (ชะ.............’..........คณะ)  (ระคณะ) (๑ ครุลอย)
                           ( ครุ ครุ ครุ) (ลหุ ลหุ ลหุ) (ลหุ ครุ..................... ลหุ) (ครุ ลหุ ครุ)  (ครุ)

                               ๒๒๕๖ ๏  ในโลกแห่งศุภจริยา                        สถานะหนึ่งหมาย
                     การฆ่าฟันผิกะอริตาย                                                  ก็นับลุบาปหนา

                               ๒๒๕๗ ๏  ต้องรับกรรมฐิติทุรกาล*                ประหารละชีวา
                     แต่โลกคนพจนมุสา                                                      ผิอาจจะแปรผัน

                               ๒๒๕๘ ๏  ยังมีช่องปะนิติอธรรม                      กระลำ* ก็อานันท์*
                      ชวนให้เหลิงมุทะลุประคัลภ์*                                     ประกอบอนันต์กรรม

                               ๒๒๕๙ ๏  แต่อย่าหมายจะละอธิกรณ์ *            สิย้อนตลบงำ            
                     ทุกชาติภพประลุมิติดำ                                                   นรกอเวจี

                                                                                            จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                      .......................................................................
 

                                      ต้นแบบลักษณะฉันท์วรรณพฤติ   ปหาสินีฉันท์  ไทย

                           ๏   ครบสี่สิ่งศุภจริยา                                      มหาพิบูลพูน
                     เพิ่มผลเจริญศิรินมีศูนย์                                        กุศลพิเศษแสดง
                           ๏   ฉันท์นี้นามกรรวจนา                                ปหาสินีแถลง
                     เสนอนาเอนกคณะธิรแจง                                    ประจักษ์ยุบลกล

                                                                                           ฉันทศาสตร์  นายฉันท์ ขำวิไล

                                                        วสันตดิลกฉันท์  ๑๔  *

                          ชื่อ วสันตดิลกฉันท์  ๑๔    ด้วยอัตถะว่า   มีลีลางามวิจิตรดุจ-
                                              จอมเมฆอันปรากฏในเดือน ๕ เดือน ๖

                              บทละ ๒ บาท  ๔ วรรค   วรรคหน้า  ๘  วรรค หลัง  ๖ พยางค์  
                                รับและส่งสัมผัสบทเช่นกลอน   ประกอบด้วยคณะฉันดังนี้ ...

                     (ตะคณะ)    (ภะคณะ)   (ชะ..............’..........คณะ)  (ชะคณะ) (๒ ครุลอย)
                 ( ครุ ครุ ลหุ) (ครุ ลหุ ลหุ) (ลหุ ครุ....................... ลหุ) ( ลหุ ครุ ลหุ)  (ครุ ครุ)

                  ๑๔๙๑ ๏ สุขสมฤทัยรตะกมล                                ก็มิพ้นจะหมองศรี
             เมื่อยามระลึกพระชนนี                                                สติย้อนอดีตกาล

                 ๑๔๙๒ ๏ คนเราจะทุกข์รึปิติใจ                              ผิวะไกลกะถิ่นฐาน
            คิดถึงก็แสนจะทรมาน                                                  มิละเว้นสิเป็นใคร

                 ๑๔๙๓ ๏ มารดาบิดาภวมิเลือน                              มนะเตือนตลอดไป
            ห่วงหาคะนึงสุขไฉน                                                    ก็กระวนกระวายหนอ

                ๑๔๙๔ ๏ ความปรารถนาวิริยะคืน                          สิสะอื้นผิจำรอ    
            ทุกข์โทมนัสเพราะอุระท้อ                                           สละสุขจะคืนวัง


                                                                                       จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                  .......................................................................



              ต้นแบบลักษณะฉันท์วรรณพฤติ   วสันตดิลกฉันท์  ไทย

              ๏ พากยนี้กระวีบุรพแสดง                  กลแต่งฉบับฉันท์
          เสนอนามกรวรวสัน                                ตดิลกบรรหาร

             ๏ แสร้งซ้ำและร่ำพจนิพนธ์                บทกลบุราณมาน
          ฉลองบาทบดีศรภิบาล                            ภพเผ้าไผทไท.        

                                                                                           ฉันทศาสตร์  นายฉันท์ ขำวิไล

                                                             มาลินีฉันท์  ๑๕*

                              ชื่อ มาลินีฉันท์  ๑๕    ด้วยอัตถะว่า  งามเหมือนกองดอกไม้,

                 บทละ  ๓ วรรคละ ๘,๔,๓ พยางค์  รับสัมผัสบทท้ายวรรค ๑ ส่งสัมผัสบท วรรค  ๓
                       (จะเขียนเป็นบาทเดียว ๓ วรรค หรือ ๒ บาท ๒ วรรค กับ ๑ วรรคก็ได้)


                                 (นะคณะ)      (นะคณะ)   (มะค.............. .ณะ)  (ยะคณะ)  
                            ( ลหุ ลหุ ลหุ) (ลหุ ลหุ ลหุ) (ครุ ครุ............. ครุ) ( ลหุ ครุ ครุ)  
                             (ยะคณะ)
                             (ลหุ ครุ ครุ)

                             ๑๕๑๑ ๏ กรณิยะทศชาติหลัง                   ก่อนลุพุทธัง
                      สดับดี  
                       ๑๕๑๒ ๏ ทศนะคติพิศุทธิ์ศรี                         ธรรมพระเมธี
                      มหาศาล
                             ๑๕๑๓ ๏ สุวฒนะศิริเนานาน                    สาธุชนขาน
                       ระบือไกล                    
                             ๑๕๑๔ ๏ ประพฤตินิรทุกข์ใจ                    รู้ละโทษภัย
                       สุชีวา                                                              
 
                                                                                     จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                   .......................................................................


                                  ต้นแบบลักษณะฉันท์วรรณพฤติ  มาลินีฉันท์  ไทย


                    ๏  บทพฤติบุระรังสรรค์             มาลินีฉัน                        ทนามมี

                    ๏ ปุนะรจนะจะเสนอกวี             อรรธทฤษฏี                   ฉบับแสดง

                    ๏  สติวิริยประกอบแถลง           ลักษณ์ประจักแจง          ประเจิดกล  

  
                                                                                       ฉันทศาสตร์  นายฉันท์ ขำวิไล

                                                 กลอนกลบทอักษรสลับล้วน  

                         กำหนดให้สัมผัสอักษรชุดละ ๓ คำ   วรรคละ ๓ ชุด และ สัมผัสสระ ๒ คู่ ทุกวรรค

    ๒๒๒๔ ๏  สรวงสรรค์สินดินแดนดงจงจำจิต                   เคยคาดคิดมิตรมาดหมายหายห่างหน
โลกลึกลับรับรารั้งหวังเวียนวน                                               แดใดดลคนคิดคาดคลาดไคลคลา
    ๒๒๒๕ ๏  ใบบุญบาปหยาบหยามย้ำร่ำเรียนรู้                  ยืนยันอยู่หมู่มากมิตรคิดคุณค่า
 ร่ำรสรื่นชื่นชวนชิดติดตรึงตรา                                                พากเพียรพาลาเลยลับกลับกลืนกลาย
    ๒๒๒๖ ๏  เทิดทูนธรรมกรรมก่อนกาลนานเนิ่นนัก         หากห้ามหักรักราร้างห่างเหินหาย
จากใจจำนำเนื่องนานราญรอนราย                                          ดูเดียวดายผายผันผ่อนคอนเคยเคียง
    ๒๒๒๗ ๏  สุขสมแสนแดนใดดังหวังวาดไว้                    จดจำใจไม่หมองหมางบ้างเบนเบี่ยง
เนิ่นนานนักรักรอรู้ผู้พอเพียง                                                    หมายมองเมียงเลี่ยงหลีกหลบพบโพยภัย


                                                                                             จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                                .......................................................................


                                                                                 ต้นแบบ  กลบทอักษรสลับล้วน


       ๏ เศร้าโศกแสนแค้นครุ่นคิดจิตรจวนจาก     บ่ายเบี่ยงบากมากมายเมียงเสียงโศกสง
ส้านเสียงสรรคครันเครงครุ่นวุ่นเวียนวง              เอนเอียงองค์ลงแลเลียบเมียบเมียงมอง ฯลฯ

  
               ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                     สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
                                     ............................................................................


                                            ต้นแบบ  กลบทอักษรสลับล้วน


     ๏  คู่เคียงควรนวลน้องหน้าร่าเริงรื่น                           ขมคอขื่นชื่นชอบชั่งหวังว่าหวาน
ลืมเลยเหลิงเชิงเชือนชักรักร้าวราน                                  ที่พบพานสารส่งซ้ำจำเจรจา

    ๏   ต้องตักเตือนเยือนเยี่ยมหญิงกริ่งเกรงโกรธ           ทำถือโทษโอฐโอ้อ้อนห่อนหันหา
แกล้งกล่าวกลอนวอนว่าไว้ให้เฮฮา                                 ได้สมยา “สลับล้วน” สามส่วนเอยฯ


ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                       ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                             กลอนกลบทอักษรล้วน

                   กำหนดให้อักษรตัวที่ออกเสียง    เป็นตัวเดียวกันตลอดทุกวรรค


    ๑๖๙๗ ๏ โดนโดดเดี่ยวเดียวดายดังเดือนดับ               ลอยลาแล้วล่วงลับเลิกเหลียวหลัง
ชิดเชยชมชู้ชื่นช้ำชิงชัง                                                        รักร้างรารวงรังไร้รีรอ

    ๑๖๙๘ ๏ น่านึกนานหน่ายแหนงหนักหนอน้อง          ขืนขัดข้องขวยเขินขึ้งขัดข้อ
พาพังพาบพ่ายแพ้พิษเพียงพอ                                            ที่เทิดทูนทดท้อทำทุกข์ทน

    ๑๖๙๙ ๏ หากหวงห้ามห่วงหาให้ห่างหาย                   สุดสอดส่ายสูญเสียสิสับสน
วาดหวังไว้ไหวหวั่นวกเวียนวน                                        ตักเตือนตนแต่ต้องติดตัวตาย

    ๑๗๐๐ ๏ แบบบ้าบอแบ่งเบาบ้างเบือนบิด                    เมื่อมิ่งมิตรหมางเมินมิมาดหมาย
ยันอยู่ยากยืนยาวยอมยักย้าย                                               โง่งมงายเหงาหงำง่วงงุนงง


                                                                               จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                         .......................................................................


 
                                       ต้นแบบ  กลบทอักษรล้วน


       ๏ แลลิงลมล้อลูกเล้าโลมเลี้ยง                  มุ่งหมายเมียงมาทแม้นเหมือนแม่หมอง
   เลี้ยงลูกแล้วเล้าโลมเล้าโลมละเลิงลอง       จิตรเจตจองจ่อจดใจเจียมจน ฯลฯ          

         ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                  สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
                    ...................................................................................................
 
                                           ต้นแบบ กลบทอักษรล้วน


     ๏  ฉะโฉมฉายเฉิดฉาดเฉียดฉาวโฉ                      ให้แห่งหนเหโห่หับหูเหือง
คิดคำคนค่อนแค่นควรแค้นเคือง                                กระดี้กระเดียมกระด้างกระเดื่องกระดากกระเด็น

     ๏ เสียสัตย์เสียสิ่งสื้อสารสื่อสวน                           ไห้หิวโหยโหยหาหวรเหนห่างเหน
เราริร่างร่ำเรื่องเรื่องรักษ์เร้น                                       ไว้เปนเช่น  อักษรล้วน  ควรดูเอยฯ                                

ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                       ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                         กลอนกลบทพระจันทร์ทรงกลด  

                           กำหนดให้ซ้ำคำวรรคละ   ๒ ชุด  ชุดละ  ๒  พยางค์
             ต้นวรรคกับปลายวรรค  และซ้ำคำ  คำที่ พยางค์ที่   ๓ และ ๔   ของทุกวรรค

    ๓๓๖ ๏ ความหวังใดใดก็ตามเป็นความหวัง            ไฉนดังดังดวงจิตคิดไฉน
  พลาดไปรู้รู้ฉลาดเพราะพลาดไป                                  ร้ายดีให้ให้จำหมายว่าร้ายดี

    ๓๓๗ ๏ ทางใหม่เห็นเห็นเลือนรางหาทางใหม่        หน่ายหนีใจใจมุ่งหมายมิหน่ายหนี
  ต้องมีแน่แน่ผิดหวังมั่งต้องมี                                          น้ำตาไหลไหลปรี่บ้างช่างน้ำตา

    ๓๓๘ ๏ หาง่ายด้อยด้อยราคาเพราะหาง่าย                มีค่ายากยากมากมายได้มีค่า
  ราคาพบพบทั่วไปไร้ราคา                                               เม็ดทรายหาหาใช่เพชรเพียงเม็ดทราย

     ๓๓๙ ๏ พยายามยามนี้หน้าพยายาม                            ความหมายใดใดก็ตามหาความหมาย
  แสงพรายฉายฉายแดงเด่นเห็นแสงพราย                     ปัญญาใช้ใช้คู่กายใจปัญญา


                                                                                จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                    .......................................................................



                                    ต้นแบบ กลบทพระจันทร์ทรงกลด


       ๏ ดาบศน้อยน้อยหน่อเนื้อเชื้อดาบศ            ผ่องเผ่นภักตร์พักตร์ทรงกลดงามผ่องเผ่น
   แจ้งเจนไพรไพรพงจิตรแจ้งเจน                       ยามย่ำเย็นเย็นนอนไพรในยามย่ำ  ฯลฯ  

         ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                  สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

         ข้อสังเกต  ดาบศ  ปัจจุบันใช้  ดาบส,   จิตร  ปัจจุบันใช้   จิต
         ลักษณะสัมผัส   เจน  กับ เย็น  ปัจจุบันถือว่าผิด สัมผัสสระเสียง ยาว กับสั้น
        เสียงท้ายวรรค ๔  ย่ำ  ปัจจุบันถือว่าผิด  เพราะบังคับให้ใช้เพียง ตรี กับ สามัญ

                    ......................................................................................


                                             กลบทพระจันทร์ทรงกลด


            ๏ หลายอย่างแยบแยบยนต์กลหลายอย่าง                  จนได้ร้างร้างห้องน้องจนได้
   อาไลยเหลือเหลือที่พี่อาไลย                                                รันจวญจิตร์จิตร์ไขว่ให้รันจวญ

            ๏ สุดตรึกแล้วแล้วหน๋ะนุชพี่สุดตรึก                           พร่ำหวรนึกนึกร่ำแต่พร่ำหวร
   ประมวญคำคำสนองตรองประมวญ                                    โดยกระบวนว่า “พระจันทร์ธรงกลด” เอยฯ  


                  ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                             ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                            กลอนกลบทสารถีชักรถ

               กำหนดให้มีการซ้ำคำ  ๒  คำต้นวรรค   กับ ๒ คำปลายวรรค ทุกวรรคไป

         ๒๔๐ ๏ สุรารสผู้สมัครรักสุรา                                              เฝ้าฝันหาคอเหล้าย่อมเฝ้าฝัน
คืนวันนั่งร่ำระรื่นทั้งคืนวัน                                                            ทุกยามละกระสัน*หาทุกยาม

         ๒๔๑ ๏ ลุ่มหลงนักอย่าลืมหลักจนลุ่มหลง                            มองข้ามองค์มัชฌิมา*อย่ามองข้าม
พองามไม่เมาจนแปล้แต่พองาม                                                     เกินกายนักหักห้ามอย่าเกินกาย

         ๒๔๒ ๏ รู้ค่าหมายโอสถใช้ให้รู้ค่า                                        เสียหายถ้าลืมเตือนตัวมั่วเสียหาย
ทำลายเกียรติความดีงามถูกทำลาย                                                 มั่นคงหมายสตินั้นต้องมั่นคง

        ๒๔๓ ๏ อารมณ์อันแจ่มบรรเจิดเกิดอารมณ์                           ประสงค์มิตรชิดชื่นชมสมประสงค์
จำนงหมายดื่มได้การงานจำนง                                                       ตามใจจงเตือนตนว่าอย่าตามใจ
 

                                                                               จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์


                 หมายเหตุ   สำนวนนี้ยึดถือตาม “จารึกวัดพระเชตุพนฯ”
         ถ้ายึดถือตาม “ศริวิบุลกิตติ์”  ยังกำหนดให้ซ้ำคำวรรคละ ๑ คู่ด้วย
                         .......................................................................


                                         ต้นแบบ กลบทสารถีชักรถ


     ๏  สังเวชจิตรคิดคิดมาน่าสังเวช                    สาหัสเศษเศษสาแสนสาหัส
ต้องมัดผูกผูกจำจองมาต้องมัด                          เปนริ้วตัดหลังทลายลายเปนริ้ว ฯลฯ


         ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                  สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

                  ...........................................................................


                                             ต้นแบบ กลบทสารถีชักรถ


      ๏ ได้เหนใจสอนใจพึงได้เหน                                              เช่นหลังเปนจะได้อ้างอย่างเช่นหลัง
กำลังเพลินกระไรเพลินเกินกำลัง                                               สตรีนี่ใจไม่สัจจังใจสตรี

      ๏  ถึงรักษ์พ้องสองเปนหนึ่งไม่ถึงรักษ์                                 เสียศรีภักตร์คบค้าพาเสียศรี
อย่างนี้เพลงแต่ก่อนกลอนอย่างนี้                                               ท่านเรียก “สารถีชักรถ” เอยฯ    



      ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                   ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                                         กาพย์ทัณฑิกา*

                          ชื่อกาพย์ทัณฑิกาด้วยอรรถว่า มีระเบียบคำเป็นระยะดังข้อไม้เท้า

            บทละ ๔ บาท,  บาทที่ ๑ และ ๓ บาทละ ๓  วรรค, บาทที่ ๒ และ ๔ บาทละ ๔ วรรค
                 วรรคละ ๔ พยางค์.  ( สัมผัส ๑) ท้ายวรรค ๑ กับท้ายวรรค ๒, (สัมผัส ๒)
                 ท้ายวรรค ๓ กับท้ายวรรค ๕ และ ๖, (สัมผัส ๔) ท้ายวรรค ๘ กับท้ายวรรค ๙,  
                             (สัมผัส ๕) ท้ายวรรค ๗ กับท้ายวรรค ๑๐, ๑๒ และ ๑๓  
                                ส่งสัมผัสส้ายบทไปยัง ท้ายวรรคที่  ๓ ของบทต่อไป


 
                           ๔๕๓ ๏   เมื่อยืนอยู่สูง                บนยอดยางยูง        หรือปลายภูผา
            ภาพที่มองเห็น        อาจเป็นมายา         ฤๅภาพลวงตา         ผิดเพี้ยนเปลี่ยนไป
                            คนยามได้ดี                      พูดจาพาที               อย่าทำเป็นใหญ่
           ถ่อมตัวลงบ้าง          นั่งสูงมองไกล       ยอมฟังยั้งใจ            วิเคราะห์เหมาะการณ์

                          ๔๕๔ ๏    ยามมีลาภยศ              รู้กลั้นรู้อด                เมตตาบริวาร
           ใช้แต่พระเดช       ละเจตน์บริบาล*      รุ่งได้มินาน              ย่อยยับอัปรา*
                              เป็นผู้มีธรรม             ประเสริฐเลิศล้ำ        มีคนบูชา
            ปกครองด้วยใจ       ทุกข์สุขนำพา       สังคมก้าวหน้า          ราษฎร์ รัฐรุ่งเรือง        


                                                                                       จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                                                                         หมายเหตุ มีการปรับปรุงแก้ไข  
        
                ...                         .........................................................................


                                         (ต้นแบบ ในคัมภีร์กาพย์คันถะ  เป็นภาษาบาลี)

                                                  กาพย์ภุชงคลิลา*

    ชื่อกาพย์ภุชงคลิลา ด้วยอรรถว่า มีระเบียบคำเป็นไปประหนึ่งการเลื้อยของพญานาคราช

           บทหนึ่งมี ๒ บาท  ๔ วรรค  วรรคแรก  ๒ พยางค์  วรรคอื่น ๔  พยางค์      
    (สัมผัส ๑) ท้ายวรรค ๑ กับคำที่ ๒ วรรค ๒, (สัมผัส ๒) ท้ายวรรค ๓ กับท้ายวรรค ๔,
                                         สัมผัสระหว่างบทเช่นกลอน


                    ๔๖๓ ๏  ไข่เน่า*                                                แฟบ* เม่า* เปล้า* พลา*
                  พร้าวนกขุ้ม* หว้า                                               ตาเป็ดตาไก่*

                   ๔๖๔ ๏   ระกำ                                                    นำซำ  มะไฟ          
                  ลูกหวาย น้อยใหญ่                                              หลุมพี  ขรบ* เนียง  

                   ๔๖๕ ๏  ขอบด้ง*                                               ตาจง* เขรียง เหรียง
                  หน่อไม้ รายเรียง                                                  เห็ดโคน โดนใจ

                    ๔๖๖ ๏  ผลดอก                                                 ยอดออกดื่นไป
                  อาหารกลางไพร                                                  อุดมสมบูรณ์


          ไข่เน่า  ผลกลมรีเท่านิ้วมือ  หวานฉุน, แฟบ  ผลแบนเกือบเท่าเหรียญบาท  เปรี้ยว ฝาด,
    เปล้า  ผลเล็ก ฝาด ใบเป็นยา,      พลา  ผลเล็กรส เปรี้ยวหวาน ฝาด,  
    พร้าวนกขุ้ม  ผลเล็กหวานจัด ติดลิ้นนาน, หว้า  ผลเล็ก หวานฝาด ติดลิ้นเป็นสีม่วง ,
    ตาเป็ดตาไก่  ลูกเล็กหลากสีสด รสหวานเย็น,  ขรบ  ลูกกลมเล็ก หวานฝาด,  
    ขอบด้ง  เถาใช้ทำขอบ กระด้งได้ จริง ๆ   ผล    คล้าย ขรบ รสหวานหอม,  
    ตาจง  ต้นคล้ายข่าใหญ่ ผลหวานปะแล่มๆ          


                                                                                       จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                 ..........................................................................................



                                (ต้นแบบ กาพย์ภุชงคลิลา พบในคัมภีร์สารจินดา เป็นภาษาบาลี)

                                                   กาพย์สุรางคนางค์ ๓๖*

           บทละ ๓ บาท  ๙ วรรค   วรรคละ ๔ พยางค์,  (สัมผัส ๑)ท้ายวรรค ๑ กับท้ายวรรค ๒,
      (สัมผัส ๒) ท้ายวรรค ๔ กับท้ายวรรค ๕, (สัมผัส ๓) ท้ายวรรค ๓ กัลป์ท้ายวรรค ๖, ๗ และ ๘,  
                               สัมผัสระหว่างบท ท้ายบท กับท้ายวรรค ๓ บทต่อไป

                  ๖๕๓ ๏ ความหวังอันใด        อยู่ในหัวใจ              ท่องบ่นขีดเขียน
             มิได้ไขว่คว้า                                  กอดแต่ตำรา            เช้าค่ำกรำเรียน
             จุดธูปจุดเทียน                               ขอแก้ววิเชียร           ฤๅร่วงลงมา

                  ๖๕๔ ๏ ขยันอดทน                 ต่อสู้ดิ้นรน               สิ่งอันสรรหา
             ล้มลุกคลุกคลาน                           ทุกข์ทรมาน             ภัยพาลบีฑา
             ต่อสู้ยิบตา                                      ความเพียรแก่กล้า    อนาคตงาม      
    
                หมายเหตุ...  
              กาพย์สุรางคนางค์ ๓๖     เมื่อแต่งร่วมกับโคลงสี่สุภาพ เรียกกาพย์ขับไม้



                                                                         จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                           ........................................................................................


                                                   ต้นแบบ กาพย์สุรางคนางค์ ๓๖


                          ๏  จักแสดงพระเดช     องค์ไหน นฤเบศร        ปิ่นเกล้ากรุงศรี
                       ผ่านเทพอยุธยา                เรืองพระเดชา               ทั่วทั้งธรณี
                       อันตรายไพรี                    บ อาจราวี                       ด้วยพระสมภาร



                                                                                           (จาก  จินดามณี)

                                                       โคลงสินธุมาลี*

            ชื่อโคลงมหาสินธุมาลีด้วยอรรถว่า มีระเบียบคำกล่าวเป็นไปประหนึ่งคลื่นในแม่น้ำ

                 บทละ ๔ บาท บาทละ ๒ วรรค วรรคหน้า ๕ พยางค์, วรรคหลัง ๒ พยางค์
                      ไม่บังคับเอก    ไม่บังคับโท    ส่งและรับสัมผัส เช่นโคลงสี่สุภาพ  
  

                                 ๑๑๓๗ ๏ อาถรรพ์แห่งสถาน            แดนใด
                               ย่อมมีเหตุปัจจัย                                     ซ่อนเร้น                                    
                               งำเหตุผลกลนัย                                     พาพรั่น
                               จึงควรจะละเว้น                                    ท้าทาย

                                ๑๑๓๘ ๏ เพียงกายอาจหลีกพ้น          ภัยพาน
                               กรรมติดตรึงวิญญาณ                             คงมั่น
                               ผลความชั่วบันดาล                                 สืบเนื่อง            
                               ตราบาปตามบีบคั้น                                 เนานาน

                                                                                 จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                ....................................................................................



                                                   ตัวอย่าง โคลงสินธุมาลี

                           ๏  ข้าแต่พระพุทธเจ้า               ใจปราชญ์
                     รัศมีองค์โอภาส                              รุ่งฟ้า
                     พระสุรเสียงเพราะฉลาด              โลมโลก
                     สัตบุรุษทั่งหล้า                              ชมนิรันดร์  

                                                                              (ของเก่า)    

                                                    โคลงมหาสินธุมาลี*

                ชื่อโคลงมหาสินธุมาลีด้วยอรรถว่า มีระเบียบคำกล่าวเป็นไปประหนึ่งคลื่นในแม่น้ำใหญ่

             บท, บาท, วรรค, คำ. ลักษณะสัมผัสเช่นโคลงสี่สุภาพ เพียงแต่ไม่บังคับเอก  ไม่บังคับโท    
    

                             ๑๘๙๐ ๏ เวรกรรมใดก่อแล้ว               ตรึงตน
                     ยอมอภัยทุกคน                                               ย่อมได้
                     พลั้งเผลอจรรยาชน                                       ขอโทษ
                     โอกาสแก้ตัวให้                                             หนึ่งครั้งควรแล

                            ๑๘๙๑ ๏ แต่โทษทัณฑ์แห่งฟ้า              ฤๅคลาย
                     ยังคงอยู่มิวาย                                                  ท่วมท้น
                     จำรับกรรมใจกาย                                           เร่าร้อน  
                     ชีพวายมิอาจพ้น                                             อาญาโลกันต์        

                                                                             จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                 .................................................................................................
                
 
                                                     ตัวอย่าง โคลงมหาสินธุมาลี


                                     ๏ บังคมปิตุเรศแล้                  มารดา
                                ก่อกำเนิดชันษา                           ใหญ่แล้ว
                                บำรุงเลี้ยงเรามา                           เหนื่อยยาก
                                พระคุณพระผ่องแผ้ว                  มากล้นโลกสาม


                                                                                    (ของเก่า)

                                                      โคลงนันททายี*

                        ชื่อโคลงนันททายีด้วยอรรถว่า มีระเบียบคำกล่าว เป็นที่ให้ซึ่งความเพลิดเพลินแก่ผู้ฟัง
                              บทละ ๔ บาท, บาทละ ๒ วรรค, วรรคหน้า ๕ พยางค์  วรรคหลัง ๒ พยางค์,
                           ไม่บังคับเอก   ไม่บังคับโท  ( สัมผัส ๑)  ท้ายวรรค ๒ กับคำที่ ๔ วรรค ๓ และ ๕,
                                            (สัมผัส ๒) ท้ายวรรค ๔ กับท้ายวรรค ๗

                            ๑๘๕๔ ๏ อันสิ่งใดมาดแม้น                 เคยครอง
                ยามเบื่อโยนกองวาง                                           เก็บไว้
                ผู้อื่นอย่าข้องเกี่ยว                                              ขวางอยู่  นั่นแล
               ใครขอมิยกให้                                                      ยอมฝัง

                          ๑๘๕๕ ๏ คือดังคนเคยรัก                       เคียงใจ
                สิ้นห่วงอาลัยหา                                                 เหินห่าง
                คนอื่นคว้าไปครอง                                             เคืองขุ่น
               ร้างรักไม่ยอมร้าง                                                 หึงหวง
  
      
                                                                                       จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                      .................................................................


                                               ตัวอย่างโคลงนันททายี

                         ๏ พระสุริยทรงเดช                          เสด็จฉาย
                    หาวหนพร่างพรายเรือง                       รุ่งเร้า
                   ปทุมิกรผายกลีบ                                    รสคลี่
                   เฉกพระพุทธเจ้า                                    ติงโลก
                                    ..............................................................
                                                                                     (ของเก่า)    

                                                       โคลงมหานันททายี*

                                           ชื่อโคลงมหานันททายีด้วยอรรถว่า
                         มีระเบียบคำกล่าว เป็นที่ให้ซึ่งความเพลิดเพลินแก่ผู้ฟังยิ่งใหญ่
                              บทละ ๔ บาท, บาทละ ๒ วรรค, วรรคหน้า ๕ พยางค์  
                      วรรคหลัง วรรคที่ ๒, ๔ และ ๖ มี ๒ พยางค์, วรรคที่ ๘ มี ๔ พยางค์
                ไม่บังคับเอก ไม่บังคับโท ( สัมผัส ๑) ท้ายวรรค ๒ กับคำที่ ๔ วรรค ๓ และ ๕,
                                     (สัมผัส ๒) ท้ายวรรค ๔ กับท้ายวรรค ๗


                          ๑๑๘๙ ๏ คนเรามัวคลั่งไคล้                    ลาภผล
                       อุบายเล่ห์กลลวง                                         ซับซ้อน
                       ต่อสู้ดิ้นรนกัน                                              ขันแข่ง
                       ล่อหลอกปลอกปลิ้นปล้อน                        ฉ้อโกง

                          ๑๑๙๐ ๏ จรรโลงโลกเลิศล้ำ                    คนธรรพ์
                       เอื้อเฟื้อแบ่งปันดัง                                       หมู่ญาติ
                       ทำดีแข่งกันคือ                                              ยอดยิ่ง
                       ตัดโลภโกรธหลงขาด                                  อยู่ใกล้นิพพาน        
                            

                                                                                   จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                                    .....................................................................

                                                      ตัวอย่างโคลงมหานันททายี

                                ๏ สายลมเสียงเพลงทั้ง                      ดนตรี
                        ก่อเกิดฤดีเตือน                                          จิตคล้อย
                        ธรรมชาติชีวิต                                             ครองคู่
                        ทราบชัดปัดสร้อยเศร้า                              โศกสิ้นเสวยสวรรค์

                                                                                              (ของเก่า)  

กลับมาเริ่มรอบปี ๒๕๕๘ ด้วยกลอนกลบทครับ


                                                กลอนกลบทนาคบริพันธ์

                    กำหนดให้   ๓ คำ ท้ายวรรค กับ  ๓  คำ ต้นวรรค    ซ้ำคำ  ๒ คำแรก
                   และ สัมผัสอักษรคำที่  ๓   เริ่มสามคำปลายวรรค  ๑  กับต้นวรรค  ๒  
                                             เป็นเช่นนั้นต่อเนื่องกันไป

       ๕๖๙ ๏ จะกระทำงานใดใดไม่ประมาท                         ไม่ประมาณทำการพลาดอาจเสียหาย
    อาจเสียหนทางเจริญเกินบรรยาย                                        เกินบรรยง*ให้คงหมายจนวายชนม์

       ๕๗๐ ๏ จนวายชีพสติครองต้องระวัง                             ต้องระไวใฝ่ศีลตั้งมุ่งหวังผล
   มุ่งหวังผ่านผองโพยภัยในวังวน                                          ในวังวารมารผจญกฎแห่งกรรม

       ๕๗๑ ๏ กฎแห่งกาลผลาญชีพชนบนพื้นหล้า                 บนพื้นโลกล้วนมารยาอย่าถลำ
   อย่าไถลไกลเหินห่างทางแห่งธรรม                                     ทางแห่งทุกข์รุกครอบงำประจำใจ

       ๕๗๒ ๏ ประจำจิตคือต้องคิดใฝ่กุศล                               ใฝ่กุสุม*ประดับตนให้สดใส
   ให้สดสวยรวยบุญซึ้งถึงภายใน                                              ถึงภายหน้าฝ่าโพยภัยใจมั่นคง    
      
        
                                                                              จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
 
                              บรรยง   ทำให้ดี - งาม,      กุสุม  ดอกไม้ (ความดีงาม)
                         .......................................................................



          ๏ กรุงกษัตริย์ชัดคำโหรทำนาย               โหรทำนูนโหรทำนูลทูลหมายอาไสยสูญ
       อาไสยเสียวเหลียวหลังให้คั่งคูน                ให้คั่งแค้นแน่นหนูนด้วยดวงจันทร์

          ๏ ด้วยดวงจอมสุดาโหราทาย                  โหราทูลว่าร้ายพระไทยหวั่น
       พระไทยหวังสังเกตสังเวชครัน                   สังเวชครุ่นจิตรมันเอาขันตี


         ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                  สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
                                    (คำที่ใช้บางคำแตกต่างจากปัจจุบัน)


          ...........................................................................................

                                                    ต้นแบบกลบทนาคบริพันธ์


           ๏ ระกำเกินเชิญแม่ช่วยแก้ไข                                              ช่วยแก้ขุ่นไข้ใจภอให้หาย
       ภอให้เหนโฉมหนิดอย่าอิดอาย                                               อย่าอิดเอื้อนเยื้อนย้ายกระบวรแปลง

           ๏ กระบวรปลอบมอบม้วยด้วยจริงจิตร์                              ด้วยจริงใจอย่าได้คิดคะเนแหนง
       คะเนนุชสุจริตประดิษฐ์แสดง                                                  นามแถลง  นาคบริพันธ์  เอยฯ  
  

           ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                             ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

               
                                            กลอนกลบทนาคเกี้ยวกระหวัด

                         กำหนดให้นำสองคำท้ายวรรคสลับคำ    แล้วใช้เป็นต้นวรรคต่อกันไป..

   ๒๑๔๘ ๏  รู้หยุดพอมิลำพองเกินปองหมาย                 หมายปองฝ่ายบุญญาลดคว้าไขว่
ไขว่คว้าหาความร้อนเร่าเผาทรวงใน                                ในทรวงไกลรักชังหวังเงินทอง
   ๒๑๔๙ ๏ ทองเงินค่าถ้ามีที่ยึดมั่น                                   มั่นยึดมันเอาเองว่าค่าหนึ่งสอง
 สองหนึ่งไม่ใช่กุศลให้พ้นกอง                                          กองพ้นหัวถ้ามัวหมองยิ่งกองดิน
   ๒๑๕๐ ๏ ดินกองหนึ่งค่าสมได้ถมร่าง                           ร่างถมฝังดังทิ้งขว้างกลางเหวหิน
 หินเหวที่มีสัตว์แทะกัดกิน                                                  กินกัดสิ้นคงนำเพียงกรรมทุน
    ๒๑๕๑ ๏ ทุนกรรมได้นำเวียนเปลี่ยนภพชาติ               ชาติภพใหม่ใสสะอาดมาดบุญหนุน
 หนุนบุญส่งผลความดีที่เจือจุน                                          จุนเจือคุณบุญกุศลดลวิญญาณ์  

                                                                               จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
              ...

                                          ต้นแบบกลบทนาคเกี้ยวกระหวัด

   ๏ เกินก้ำกันก็แต่ฉันอย่าหน๋ะพี่                                      พี่หน๋ะอย่าสะเทินที่ไกลห่างเหิน
เหินห่างไกลอาไลยรักษขอชักเชิญ                                  เชิญชักเชฐาเจริญเสน่ห์นุช
  ๏ นุชเสน่ห์หวังจะฝังชีวิตฝาก                                        ฝากชีวิตจิตร์จากเปนที่สุด
สุดที่พี่ร่ำพจมานสารสมมุด                                               นามชื่อ  ภุชชงค์เกี้ยวกระหวัด  เอยฯ

           ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                             ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน
                    

                                              กลอนกลบทนาคราชแผลงฤทธิ์  

                   กำหนดให้สามคำท้ายวรรค   สัมผัสอักษร  กับสามคำต้นวรรค   ต่อเนื่องกันไป


         ๑๘๙๘ ๏ ละชั่วได้สิ่งนี้ดีที่สุด                              ใดที่สร้างย่อมยั้งหยุดเมื่อสุดสาย
      หมายสิ่งสวยสุกใสทั้งใจกาย                                    ท้ายจากกันพลันวายมิเกินวัย

         ๑๘๙๙ ๏ ไม่แก่วันชีวียังมีดับ                                 ยับมอดได้มลายลับแม้สิ่งไหน
      เมื่อสุดหน่วงล่วงลาอย่าอาลัย                                   ยึดเอาหลักธรรมไว้ใช้เตือนตน

        ๑๙๐๐ ๏ วุ่นตามแต่กิเลสนำมุ่งทำบาป                   เมื่อทิ้งบุญใจหยาบจึงเกิดผล
      จนก่อผิดฤทธิ์แรงแทงกมล                                        ท้ายก็หม่นจมปลักจักทุกข์ตรม

        ๑๙๐๑ ๏ ใจจึงต้องหมองท้อรอผลชั่ว                     รู้ผิดช้ำถลำตัวสิ้นสุขสม
       สิ้นสุขศานต์วิญญาณหาพญายม                               ผิดอยู่ยั้งฝังใจจมทรมาน

                                                                                             จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                      .................................................................................
              


                                         ต้นแบบกลบทนาคราชแผลงฤทธิ์


             ๏  กรุงกษัตริย์ตรัสฟังคั่งแค้นจิตร                    คิดแค้นใจไหวหวิดในจิตรฉงน
        จนฉงายกายไฉงใจร้อนรน                                    จนร้าวรานการกระมลจิตรวนเวียน

             ๏  เจียรวุ่นวายบ่ายภักตร์ให้หนักใจ                 ให้น้อยจิตรคิดไปใจหันเหียน
        เจียรหวนหาว่าไม่สมใจเพียร                                 เมียนสุดภาคยากเจียรเวียนจิตรใน


                 ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                          สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

                               ...................................................................................................



                                            ต้นแบบกลบทนาคราชแผลงฤทธิ์

           ๏ อ้างหงษ์ทองข้องหนามให้งามเช่น                                เหนเงื่อนโฉมเฉียดเหล้นเปนปีกหาง
      ลางเปิดเหตุจึงให้ฝันเช่นนั้นนาง                                             ช่างนึกขนางระคางรักษไม่รื้อคิด

          ๏ มิตร์ร่วมไข้ตายด้วยกันมาพลันเจื่อน                               เหมือนแผลเจบโรคเรื้อนพี่เหลือปิด
      ผิดล้นปางไม่เหมือนอย่างปาราชิด                                          นาม  นาคราชแผลงฤทธิ์  คิดยากเอยฯ  


                    ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                             ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                           กลอนกลบทระลอกแก้วกระทบฝั่ง  

                          บังคับให้มี สัมผัสอักษร  ๓  คู่    สัมผัสสระ  ๒  คู่   ทุกวรรค.

        ๑๖๑๕ ๏ ภาพลวงชมเพียงลมชื่นระรื่นจิต                   โอ้ลำพองอาจลองผิดบิดสื่อสาร
     หลงดูแสงลายแดงสวยรวยสราญ                                     นับหลากถ้ำเหนือลำธารบันดาลดล

       ๑๖๑๖ ๏ อัศจรรย์โอ้สรรค์แจ่มแต่งแต้มสี                      ธรรมชาติแท้มาดชี้มีเหตุผล
     จินตนาจนตานั้นภาพฝันปน                                               ด้วยใจคิดดังจิตคนที่วนเวียน

       ๑๖๑๗ ๏ เมื่อรู้แจ้งมีแรงใจสงสัยจบ                               เสมือนพ่ายสิ่งหมายพบประสบเปลี่ยน
     ยุคกาลนำย่อมกำหนดเป็นบทเรียน                                   มีใจภักดิ์หมายจักเพียรแม้เจียนตาย  
 
        ๑๖ ๑๘ ๏ แดนเร้นลับได้รับหลักประจักษ์แน่                ห่างกันแทนเห็นแก่นแท้กลับแลหาย                
     มีเหตุผลเหมือนหนผ่านเมื่อวารวาย                                  จำส่วนทิ้งจนสิ่งท้ายมลายลา

                                                                                                   จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                                  ..................................................................


                                       ต้นแบบกลบทระลอกแก้วกระทบฝั่ง


   ๏ นายชายพรานหนึ่งชาญไพรล่ำใหญ่ขยับ              ได้ยินกลองเดิรย่องกลับดูขับขัน
มือป้องหน้ามุ่งป่าแน่วเข้าแถววัน                                 สุนัขยิ่งสุดมองขยันติดพันตาม

   ๏ มุ่งปะทะมาปะที่คนตีกลอง                                     เพื่อนทักจำพูดหน้าจ้องพรานร้องถาม
เดิมแรกหูได้รู้เหตุสังเกตความ                                      ว่าทรงนามว่าทรามนาฏนิราศจร  ฯลฯ

                 ต้นแบบ ศิริวิบุลกิตติ์  ของหลวงศรีปรีชา (เซ่ง) ส่วนใหญ่เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรม
                          สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
                     ...................................................................................................

                                         ต้นแบบกลบทระลอกแก้วกระทบฝั่ง

       ๏ เมื่อคราวไร้มีใครรื้อช่วยสื่อชัก                                  ให้สำเรทให้เสรจ์รักษ์สมักสมาน
   ได้การแน่ได้แก้หน้ามาว่าวาน                                           ช่วยเทียวสื่อช่วยถือสารการกำบัง

        ๏ ขอบคุณล้ำชอบคำเหลือที่เกื้อหนุน                          จะยกข้อจะยอคุณมาแต่หลัง
   คำกล่าววอนคิดกลอนไว้ให้จิรัง                                        ระลอกแก้วกระทบฝั่ง  ดั่งนี้เอยฯ

           ต้นแบบกลอนกลบทนี้ คัดมาเพียงท้ายสำนวนจากศิลาจารึกอักษรไทยวัดพระเชตุพนฯ
                          ซึ่งจารึกไว้ตั้งแต่รัชกาลที่ ๓  จึงมีคำบางคำแตกต่างไปจากปัจจุบัน

                                                                                                                   พักกลบทมาต่อฉันท์ครับ

อาวัตตฉันท์  ๑๖ *

 
 ชื่อ อาวัตตฉันท์  ๑๖   ด้วยอัตถะว่า  บริบูรณ์ด้วย  ยะคณะ แต่หน้า ๔ อักษร,
       บทละ  ๓ วรรค,  วรรคละ ๖, ๖ และ ๔  พยางค์  
ส่งสัมผัสภายในบทท้ายวรรค ๑   รับสัมผัส ท้ายวรรค ๒
ส่งสัมผัสระหว่างบท ท้ายวรรค ๓ รับสัมผัสระหว่างบทท้ายวรรค ๑
(จะเขียนเป็นบาทเดียว ๓ วรรค หรือ ๒ บาท ๒ วรรค กับ ๑ วรรคก็ได้)

   (ระคณะ)      (ยะ...................................คณะ) ลหุ ครุลอย (มะคณะ) (ยะคณะ)  ครุลอย
   คุลอย( ครุ ลหุ ครุ)  (ลหุ ครุ....................ครุ)     ลหุ  ครุ      (ครุ  ครุ ครุ)  (ลหุ ครุ ครุ) ครุ  
 

         ๑๕๗๓ ๏ อันทรัพย์จะเรียงจะราย       ในสกลมากหลากหลาย           ประดับโลกา
      ๑๕๗๔ ๏ คู่ถิ่นสถานพะงา                  ควรฤโยกย้ายไคลคลา             ละลาดินแดน
   ๑๕๗๕ ๏ งามตามสภาพเหมาะแสน    เลื่อนและเปลี่ยนไปไม่แม้น    สถิตเดิมดี
    ๑๕๗๖ ๏ ใจคนมิหน่ายมิหนี               อยากสะสมทรัพย์มากมี          บ่รู้จักพอ  
     ๑๕๗๗ ๏ ใครมีพะเน้าพะนอ               อยากจะได้ไม่ซื้อขอ               ขโมยแย่งชิง
  ๑๕๗๘ ๏ โลภในหทัยเยอะยิ่ง              มนต์สะกดเร้าเข้าสิง               มิรู้สึกตน  
            ๑๕๗๙ ๏ ลืมบาปละทิ้งกุศล                 เผาฤดีให้ร้อนรน              มุหมายครอบครอง
           ๑๕๘๐ ๏ ทรัพย์สินจะล้นเยอะนอง      ถึงจะนอนในโลงทอง             ก็สู่โลกันต์ *

 
                                                                                           จาก “แดนคนธรรพ์”  ธนุ  เสนสิงห์
                                 ..............................................................................................



อาวัตตฉันท์ ๑๖



   ๏ จักแจ้งแถลงยุบล                 ยิ่งประโยชน์อันใหญ่ผล      ประเภทตามมี
             ๏ โดยธรรมปธานสี่                ซึ่งเจริญแก่ผู้ที่                      ประกอบตนตั้ง          
                    ๏ คือเพียรระมัดระวัง             เพื่อมิให้บาปปิดบัง               ลุสู่สันดาน                        
        ๏ เพิกบาประร้ายระราน         อันอุบัติในก่อนกาล              ก็คลายหายศูนย์  
           ๏ เพียรให้กุศลประมูล            เกิดประกอบการเกื้อกูล        กุก่องเกรียงไกร
           ๏ เพียรรักษ์กุศลพิสัย              ซึ่งอุบัติขึ้นนั้นไว้                  มิเสื่อมทรุดทราม  
      ๏ อรรถแจ้งแสดงนะตาม       ควรกะข้อต่อเนื้อความ          ก็ครบคำไข
                               ๏ อาวัตตฉันทะใน                  แห่งนิเทสวุตโตทัย               นิทัศน์ถ่องแถลง                          
          ๏ ผู้ใคร่จะคลางจะแคลง         รู้ระเบียบหนักเบาแบ่ง           เลบงแบบบรรพ์

                                                      ต้นแบบจาก ฉันทศาสตร์  นายฉันท์  ขำวิไล
............................................................................................
 

หมายเหตุ ขอฝากจากแดนคนธรรพ์ยังมีอีกมาก
แต่ด้วยขณะนี้ กำลังแต่งพระสุธน มโนราคำกลอนอยู่อย่างเข้มข้น
ขอเวลาช่วยพระสุธนตามหา นางมโนราห์ อีกสักระยะหนึ่งครับ
ตอนนี้อาจจะเป็นอาทิตย์ละหน้าไปก่อนครับ


                                                                     ธนุ  เสนสิงห์