หน้า  ๘๙


      ๏ พระจันทร์เสี้ยวหนึ่งในไฝมงคล                       
คือปิ่นชนประเสริฐล้ำเลิศหล้า
เมื่อมีกรรมจำจรซ่อนกายา                                             
ผงแป้งทาหนาปิดด้วยจิตจง

     ๏ หากเอาน้ำมนต์มาชำระพักตร์                               
จะประจักษ์ด้วยจิตสิทธิ์ประสงค์
นี่คือสัจวาจาข้าพระองค์                                             
สุดแต่ความจำนงประการใด”

     ๏ พระมารดาฟังวาทีที่เฉลย                                       
มิอาจเอ่ยอึ้งอยู่สุชลไหล
เผลอยกมือทุบออกชกหทัย
เหมือนเสียใจและโกรธโทษตัวตน

      ๏ สุนันทาหาน้ำขอชำระ
จึงเห็นจะแจ้งงามตามนุสนธิ์
พระมารดา สุนันทาซึ้งกมล                             
ความฉงนฉงายสูญหายพลัน

     ๏ “น้าเสียใจในกาลผ่านไปแล้ว                                     
โอ้หลานแก้วทูนหัวของตัวฉัน”
พระมารดากล้ำกลืนฝืนรำพัน                                           
นัยสำคัญมากกว่าคำพาที

                                                                                              หน้า  ๙๐



      ๏ “มิฉุกคิดสักนิดหนาว่าเป็นหลาน                           
ห่างกันนานแปลกไปก็ใช่ที่
พระนลนามความนิษัธธานี                                         
น้าเองนี้ควรจะเฉลียวใจ

     ๏ ยังดีมีเมตตาให้มาอยู่                                           
เข้าเป็นคู่สุนันทาแม้นหาไม่
หากปล่อยเป็นทาสีที่ยากไร้                                           
เป็นบาปกรรมตามไปชั่วชีวา

     ๏ ขอหลานหายฉงนและหม่นหมอง                             
น้าเป็นน้องแท้แท้แม่หลานหนา
สุทามันอันนามท้าวพระเจ้าตา                                     
ครองธรรมมิกพารามานานปี

     ๏ พี่สาวน้าวิวาห์ภีมราชเจ้า                                         
ครองวิทรรภ์นานเนาชนสุขี
ส่วนตัวน้าคู่นราธิปบดี                                                 
บุตรสุพาหุภูมีคือราชัน 

     ๏ เราว่านเครือเชื้อสายใกล้ชิดแท้                                 
ยามกายแก่ยากไปมาหากันนั่น
ครั้งหลานยังเยาว์วัยได้พบกัน                                       
พอนานวันนั้นมิน่ามาลืมเลือน”

     ๏ จำนรรจ์พลางนางเจ้าเฝ้าจุมพิต                                     
ด้วยปลื้มจิตปลื้มใจหาใดเหมือน
ทมยันตีก็ไม่ได้แชเชือน                                               
ค่อยค่อยเคลื่อนบังคมก้มชุลี

                                                                                                     หน้า  ๙๑



      ๏ สุนันทาซึ้งซาบกราบแทบอก                                 
ฐานะยกขึ้นสู่ญาติผู้พี่
ทั้งสามตระกองกอดทอดไมตรี                                         
เป็นนาทีอันสดชื่นรื่นฤทัย

     ๏ ทมยันตีมีความนำปรึกษา                                       
ขอท่านน้าโปรดดำริวินิจฉัย
บัดนี้องค์พระบิดาราชาชัย                                               
ทรงห่วงใยไร้สุขทุกข์ระทม

     ๏ พระช่วยเหลือเอื้ออวยด้วยเต็มที่                         
ให้พราหมณ์หาทุกธานียังมิสม
ทั้งบุตราบุตรีมีแต่ตรม                                         
เคยเชยชมมาร้างห่างมารดร

     ๏ ขอพระอนุญาตคืนราชฐาน                                 
เพื่อตามหาพระภูบาลอดิศร
พระองค์ยังห่างหายไกลนาคร                                       
ในอกหลานนั้นยังร้อนมิผ่อนคลาย

     ๏ ทั้งที่พอรู้ความลำดับญาติ
ถือโอกาสลากลับใช่ลับหาย
ในวันหน้าแม้นว่ายังมิตาย
ใจมาดหมายย้อนมาหาพระองค์

                                                                                                      หน้า   ๙๒


      ๏ พระมารดาสั่งสีวิกามาศ*                                         
ประดับปวงบุปผชาติขบวนส่ง
จัดพลพฤนท์*ราชพิลาสทรง                                         
พร้อมทิวธงสวยสล้างเดินทางไป

     ๏ แล้วมินานการเดินทางอย่างแข็งขัน                         
บรรลุถึงซึ่งวิทรรภ์บ้านเมืองใหญ่
ทราบข่าวทมยันตีล้วนดีใจ                                             
แต่ท้าวไทถึงอาณาประชาชน

     ๏ จัดพิธีพลีกรรมทำบวงสรวง                                     
สิ่งทั้งปวงเกื้อหนุนบุญกุศล
พุทธบูชาจาคะวาระมงคล                                     
พราหมณ์ไพร่พลพร้อมสรรพรับรางวัล

     ๏ โดยเฉพาะสุเทพพราหมณ์ตามกล่าวไว้                     
ราชันให้เกินที่จิตคิดหมายมั่น
ทมยันตีกราบบิดร มารดาพลัน                                           
แล้วรับขวัญบุตรทั้งสองหายหมองมัว

     ๏ มีแม่ลูกผูกพันจิตอยู่ชิดใกล้                                       
เมียหมองไหม้เหลือที่มิมีผัว
ปลอบประโลมลูกว่า “เจ้าอย่ากลัว                                   
พ่อทูนหัวต้องกลับมาพร้อมหน้ากัน”

     ๏ หนึ่งราตรีที่พักผ่อนนอนวังเก่า                                 
ตื่นแต่เช้ากลับเหมือนเดิมเริ่มโศกศัลย์
พระแม่เจ้ารู้ข่าวมาไม่ช้านั้น
เมื่อฟังคำรำพันพลันโศกา

                                                                                                    หน้า  ๙๓


      ๏ “โอ้พระแม่ผู้กำเนิดเกิดเกศี                                     
ดวงฤดีลูกทุกข์หนักยิ่งนักหนา
นลบดีที่สูญไปในพนา                                                   
ได้ตามหานานมิพบประสบองค์

     ๏ มิรู้จะพบปะกันต่อวันไหน                                         
กลัวดวงใจลูกจะแยกแตกเป็นผง
วอนมาดาขอเมตตาปิตุรงค์                                     
หนุนจำนงค้นหานลราชัย”

     ๏ ครานั้นพระมารดาอาสาช่วย                                   
เอื้ออำนวยทำการประสานให้
ภีมราชรู้เรื่องราวเข้าพระทัย                                                     
พระองค์ได้เรียกหาทิชาจารย์

     ๏ ผู้ดูแลปรางค์ปราสาทราชกิจ                                   
ระดมพลรณฤทธิ์ทวยทหาร
คัดที่คล่องท่องแคว้นแดนกันดาร                               
และเหล่าพราหมณ์เชี่ยวชาญการเดินทาง

     ๏ ร่วมผนึกกำลังกันทั้งหลาย                                       
ออกกระจายทั่วไปถึงไพรกว้าง
ทุกย่านบ้านกันดารใดไม่ละวาง                                     
จนถึงกลางพาราทุกธานี

                                                                                                หน้า  ๙๔


       ๏ ผู้หมายใจไปดั้นด้นสืบค้นหา                                       
ยามทูลลาคลาไคลออกไพรศรี
รับลำนำคำคมทมยันตี                                     
เมื่อจรลีถึงแดนดินถิ่นใดใด

     ๏ “จงขับร้องท่องกลอนสุนทรว่า                                       
(โอ้ยอดรักนักสกาข้าอยู่ไหน
แบ่งเอาผ้าคลุมกายแล้วหายไป                                     
ช่างกระไรไม่หันมาเมตตากัน 

     ๏ หรือหลงลืมสัญญาว่ารักแท้                                 
มิเปลี่ยนแปรจนชีวาเราอาสัญ                                     
เจ้าหงส์เอ๋ยเคยพร่ำเทิดจำนรรจ์                                     
ที่แท้เจ้าหลอกฉันหรือหงส์ทอง

     ๏ มาทิ้งเมียเสียได้กลางไพรสณฑ์                             
สุดจะทนหม่นไหม้ฤทัยหมอง
เหลือผ้าครึ่งผืนไว้ให้เมียครอง                                       
จนร่ำร้องหาผัวทั่วอรัญ

     ๏ เมียดีต้องร่วมเรียงอยู่เคียงผัว                               
ใกล้ชิดตัวชิดใจไม่แปรผัน
ผัวดีรักเมียลูกผูกสัมพันธ์                                             
ทั้งสองนั้นคือคู่ครองครรลองธรรม

     ๏ ขอมีจิตคิดเมตตาถ้ายังรัก                                       
เมียผู้ภักดิ์ไห้หวนคอยครวญคร่ำ
แม้กินข้าวลงคอได้ไม่เต็มคำ                                             
ยามกินน้ำก็ยังแค้นแน่นในทรวง”

                                                                                                      หน้า  ๙๕ 



       ๏ “อันสมบัติพัสถานพิมานแก้ว                                   
ล่มลงแล้วดวงจิตมิคิดหวง
สวามีที่บูชากว่าทั้งปวง                                           
อย่าลาล่วงโปรดจงคืนให้ชื่นใจ)   
 
     ๏ ขับลำนำเพลงชีวีนี้ทุกหน                     
อารมณ์คนที่ฟังคำแล้วร่ำไห้
ขอให้เชื่อไว้ก่อนว่านลราชัย                                           
จงเข้าไล่เลียงถามความเป็นมา

     ๏ อาจปลอมแปลงแต่งตนจนรูปชั่ว                               
หรือหมองมัวยากไร้อนาถา
ดูอาการมิใช่หมายกายา                                       
เรื่องรูปร่างหน้าตามิสำคัญ

     ๏ ความแต่ต้นคนทั้งปวงมิล่วงรู้                                   
นอกจากภูวนาถแลตัวฉัน
พบผู้ใดมีกิริยาดังว่านั้น                                                 
สืบความอันเป็นมาสารพัด

     ๏ แล้วกลับสู่พารามาโดยด่วน                                     
เสนอคำสำนวนให้ถนัด
ฉันจะคอยวินิจฉัยความให้ชัด”                                     
พระนางตรัสสั่งย้ำคำทุกคน            

                                                                                                    หน้า  ๙๖


      ๏ ครานั้นให้นายทหารออกควานหา                                 
เหล่าพราหมณ์จาริกไปในทุกหน
ทั้งใกล้ไกลนอกในแดนแคว้นมณฑล                                       
ออกสืบค้นพ้นพาราสู่อารัญ

     ๏ ขับลำนำคำกลอนจรทั่วทิศ                                     
มิพบองค์ทรงฤทธิ์นลรังสรรค์
ไม่เกิดผลจนผ่านมานานครัน                               
ยังยืนยันพยายามตามต่อไป

     ๏ ผู้ฟังกลอนวอนกล่าวเขาซึ้งซ่าน                               
เพลงรักหวานกล่อมอารมณ์สมสมัย
มิเป็นสิ่งจริงจังแต่อย่างใด                                             
ฟังเพลินใจทั่วกันบันเทิงดี

     ๏ แปลงศัพท์สำเนียงไปหลายภาษา                     
จำนรรจาสื่อนัยไปทุกที่
เสริมสังคีตดีดพิณศิลป์ดนตรี                                   
มิเห็นมีใครเศร้าคราวยินกลอน

     ๏ กาลล่วงมาทิชาจารย์ชาญฉลาด                                     
ปรรณาทได้เค้าเรื่องราวก่อน
เข้ารายงานทมยันตีที่นคร                                           
ตามขั้นตอนต่อเทวีวิลาวัลย์

     ๏ “ข้าพระบาทบทจรนครอื่น                                       
ชนล้วนชื่นรสกวีที่ร้องนั่น
มิมีใครไห้หวนครวญรำพัน                                           
ตาหม่อมฉันสังเกตดีมิพบพาน

                                                                                                  หน้า  ๙๘


       ๏ “มาทิ้งเมียเสียได้กลางไพรสณฑ์                             
สุดจะทนหม่นไหม้ฤทัยหมอง
เหลือผ้าครึ่งผืนไว้ให้เมียครอง                                       
จนร่ำร้องหาผัวทั่วอารัญ

      ๏ เมียดีต้องร่วมเรียงอยู่เคียงผัว                               
ใกล้ชิดตัวชิดใจไม่แปรผัน
ผัวดีรักเมียลูกผูกสัมพันธ์                                             
ทั้งสองนั้นคือคู่ครองครรลองธรรม

     ๏ ขอมีจิตคิดเมตตาถ้ายังรัก                                       
เมียผู้ภักดิ์ไห้หวนคอยครวญคร่ำ
แม้กินข้าวลงคอได้ไม่เต็มคำ                                             
ยามกินน้ำก็ยังแค้นแน่นในทรวง

     ๏ อันสมบัติพัสถานพิมานแก้ว                                   
ล่มลงแล้วดวงจิตมิคิดหวง
สวามีที่บูชากว่าทั้งปวง                                           
อย่าลาล่วงโปรดจงคืนให้ชื่นใจ)

     ๏ จบลำนำกำหนดตาจดจ้อง                     
ทั่ววังทองราชะพระโรงใหญ่
คนดาษดื่นชื่นบานซ่านฤทัย                                           
ล้วนยิ้มแย้มแจ่มใสใจเปรมปรีดิ์

     ๏ เหล่าเสนาอำมาตย์แออัดอยู่                                   
พิศทุกผู้ซึ้งซ่านเกษมศรี
เหลียวแลไปไร้คนหม่นฤดี                                           
จึงจรลีทูลลารีบคลาไคล

                                                                                         หน้า  ๙๙


       ๏ ครั้นออกมาหน้าโรงราชรถ                               
เห็นกำสรดเพียงผู้หนึ่งจึงสงสัย
เข้าไปถามทราบนามว่าวาหุกไซร้                                     
อัศวชาญชัยในธานี

     ๏ ด้วยปราดเปรื่องเรื่องโภชนาการ                               
ปรุงอาหารพระราชาอีกหน้าที่
แต่รูปชั่วทั่วกายไร้ส่วนดี   
หน้าตามีแผลเกรอะกรังหนังหย่อนยาน

     ๏ ห่างลิบลับกับกายาความสามารถ                             
อันฉลาดรอบรู้อยู่หลายด้าน
หม่อมฉันพิจารณาอยู่เป็นนาน                                       
จึงถามความร้าวรานนั้นฉันใด

     ๏ (“ข้าเกลียดชังเจ้าผัวที่ชั่วช้า                                       
ทิ้งภรรยาง่ายง่ายได้ไฉน
โอ้แม่นางช่างระกำช้ำฤทัย                                         
แต่ทำไมมิโกรธผัวที่ชั่วนัก

     ๏ ผ้าเพียงกึ่งซึ่งให้ไว้ต่างหน้า                                     
ต้องเอกากลางไพรทุกข์ใจหนัก
เมื่อผัวบ้าสการ้ายเหมือนคลายรัก
ใจเมียจักมิเคืองจิตนิดฤๅนา

     ๏ ทั้งที่ตนตกระกำชอกช้ำยิ่ง                                         
แม่ยอดหญิงมิมีจิตคิดถือสา
ใจแม่นั้นเยี่ยงเทวัญบนชั้นฟ้า                                         
ความดีแท้แลมาเป็นเกราะทอง”)

                                                                                                   หน้า  ๑๐๐


      ๏ “หม่อมฉันจำคำไว้ไม่แปรผัน                                 
ดูโศกศัลย์ทุกข์ทนแสนหม่นหมอง
แม้แตกต่างทางกายเป็นก่ายกอง                                   
แต่จำต้องถือสารามากราบทูล

     ๏ อันพระนลรูปงามรู้นามทั่ว                                   
มิมีใครพบตัวเหมือนสาบสูญ
แต่พระองค์ทรงธรรมเจิดจำรูญ                                       
เทพเกื้อกูลต้องรอดชีพปลอดภัย”

     ๏ ทมยันตีฟังเอ่ยเฉลยพจน์                                         
ครบทั้งหมดก็เชื่อครึ่งกึ่งสงสัย
ฤๅวาหุกนี้แหละหนาคือราชัย                                         
เกิดมั่นใจขึ้นมาว่าจริงจัง

   ๏ จึงประทานรางวัลอันสมค่า                                     
แก่ทิชาจารย์พราหมณ์ตามที่หวัง
แม้นวาหุกคือพระนลนั้นคืนวัง                                       
สุขสมดังหมายเดิมเพิ่มรางวัล

     ๏ ทมยันตีวอนท่านพระมารดร                                       
กราบขอพรกระทำตามคาดฝัน
ณ การณ์นี้ไม่บอกภีมราชัน                                                 
มิแม่นมั่นกวนพระทัยไม่บังควร

     ๏ พระมารดาอนุญาตประกาศหา                               
สุเทพพราหมณ์เข้าพารามาโดยด่วน
ต่อหน้าพระมารดามาชี้ชวน                                           
ตามกระบวนที่ตั้งจิตร่วมคิดการ

                                                                                                      หน้า  ๑๐๑ 


      ๏ “สุเทพพราหมณ์จงนำนัยนี้ไปสู่                             
ท้าวฤตุบรรณรับรู้ด้วยโวหาร
ความว่าข้าร้างคู่อยู่เนิ่นนาน                                         
ขอประทานทวิสยมพร*

     ๏ แลขอเชิญราชันท่านพิเศษ                                 
ด้วยมีเหตุนับถือกันแต่กาลก่อน
ทำเหมือนว่าส่งข่าวมาทุกนาคร                                     
และวิงวอนขออภัยนัยเวลา

     ๏ เหลืออีกวันอันเดินทางอย่างเร็วยิ่ง                           
รับผิดจริงที่เราส่งข่าวล่า
งานลับให้ใช้วาทะเจรจา                                 
กรุณารับคำทำดั่งใจ”

     ๏ สุเทพพราหมณ์รับคำทำตามสั่ง                                 
เดินทางยังอโยธยาใหญ่
กราบทูลท้าวฤตุบรรณชาญชัย                                       
ความเป็นไปไม่เพี้ยนหรือเปลี่ยนแปลง

     ๏ เมื่อท่านทราบกราบลามิช้าอยู่                                       
คล้ายมีผู้ต้องส่งข่าวคราวหลายแห่ง
บทบาทแบบแยบยลไม่ให้ระแวง                                     
เมื่อสำแดงจบปั๊บลากลับพลัน 

                                                                                                   หน้า  ๑๐๓ 



      ๏ พระนลฟังยังอึ้งตะลึงคิด                                       
โอ้มิ่งมิตรเป็นฉะนี้ได้ไฉน
 สุดจะห้ามความวิโยคโศกอาลัย                                 
ดวงฤทัยวุ่นวายหลายกังวล

     ๏ “โอ้จอมนางกลางใจในครานี้                               
ฤๅความดีสิ้นสายไร้กุศล
นาเรศแก้วร้าวเสียแล้วกลางกมล                                 
ทำเช่นชนทั่วไปที่ใจทราม

     ๏ อาจวิโยคโศกศัลย์ฟั่นเฟือนนัก                                 
หรือแค้นหนักผัวทิ้งหญิงถูกหยาม
ใจหนึ่งมั่นทมยันตียังดีงาม                                       
มิเชื่อความตามว่าสัจจาจริง

     ๏ หรือนารีมีเล่ห์ลวงบ่วงล่อข้า                                     
ความหึงหวงเข้าดวงตาลืมทุกสิ่ง
ดีหรือร้ายใดใดไม่ประวิง                                               
ทั้งมิทิ้งสัญญากับราชัน

     ๏ จึงนอบน้อมรับคำดำเนินกิจ                                   
“พระทรงฤทธิ์โปรดเชื่อใจอย่าไหวหวั่น
จักขอนำพระองค์ไปให้จนทัน                                       
เพียงหนึ่งวันเร่งบึ่งถึงกรุงไกร”