๏  ตั้งต้นความตามนิทานแต่กาลก่อน
อตีเต “อุดรปัญจาลนคร”                              นามมกรลือเลื่องประเทืองไผท
     ๏ ทั่วเขตขัณฑ์อาณาชนผาสุก                   นิรทุกข์เนิ่นนานกาลสมัย
ดินอุดมน้ำดีมีดอก ใบ-                                ผลไม้ ธัญญาหารอันสมบูรณ์
    ๏ “ท้าวอาทิตยวงค์” องค์กษัตริย์                ครองสมบัติกรุงไกรเลิศไอศูรย์
ทศพิตรราชธรรมเจิดจำรูญ                            ทรงเกื้อกูลถึงร้อยเอ็ดนัครา
    ๏ คู่องค์อัครมเหสี                                 “นางจันทราเทวี” ศรีสง่า
น้ำพระทัยใฝ่ธรรมล้ำเมตา                             ปวงประชาเชิดชูคู่ราชัน
    ๏ กิระกาลนานมาพารานี้                          ปาจีนทิศสถิตที่สระสวรรค์
น้ำใสปานไพฑูรย์วิบูลย์วรรณ                         นับอนันต์สัตตะปทุมมาลย์
    ๏ รอบขอบสระสวรรค์มากพันธุ์ไม้                 แลวิไลชุ่มชื่นรื่นสถาน  
ใจกลางสระเป็นประตูสู่บาดาล                        จึงพบพานจอมนาคาผู้อารี
    ๏ นาคทรงนามว่า “ท้าวชมพูจิต”                 มิเรืองฤทธิ์นำหนุนบุญวิถี
บำเพ็ญศีลอวยทานด้านความดี                       จึงเป็นศรีแห่สระประจำเมือง
    ๏ จำศีลสงบกายใต้หว้าใหญ่                      ชนทั่วไปสักการมานานเนื่อง
อำนวยพรนครรัชราษฎร์รุ่งเรือง                       บุญประเทืองด้วยนาคาบารมี
    ๏ ยามน้ำแล้งพญานาคปากให้น้ำ                 ชลชื่นฉ่ำทั่วแดนดินทุกถิ่นที่
น้ำมากพลันผันธาราเมืองนาคี                         ชั่วตาปีมิวิตกอุทกภัย
    ๏ ประจำปีมีงานการบวงสรวง                     การทั้งปวงเสริมกุศลดลสุขใส
เพิ่มพระเกียรติ์กษัตราลือชาไกล                     ชาวเวียงชัยวัฒนาสถาวร
    ๏ คืนหนึ่งพระมเหสีมีนิมิต                         ชวนให้คิดแปลกมิเคยเลยแต่ก่อน
ว่าเทวามาอุ้มองค์เอมอร                               เหินฟ้าจรสู่ป่าหิมวันต์
    ๏ วางพระองค์ให้ทรงคชสารศิลป์                 เที่ยวชมถิ่นพิไลกลางไพรสัณฑ์
ผ่านสระใหญ่ช้างถวายบุษบัน                         อัศจรรย์สุบินสิ้นราตรี
    ๏ อุษาสางปรึกษาพระฤๅสาย                     อยากทราบคำทำนายให้ถ้วนถี่
ด้วยครุ่นคิดจิตวุ่นวายร้ายหรือดี                        จอมธานีสั่งหาโหราจาร
    ๏ โหราเฝ้าจึงเล่าความตามที่ฝัน                  ฤกษ์ยามอันทรงสุบินสิ้นโวหาร
จึงโหรารับราชโองการ                                 ทูลภูบาลถ้อยความตามตำรา
    ๏ คำทำนายถวายไท้ในการณ์นี้                   พระองค์มีโชคอนันต์อันเลอค่า
ดั่งจำนงทรงครรภ์ราชบุตรา                            จุติตรงลงจากฟ้าสุราลัย
   ๏ ทรงบุญญาธิการปานโกสินทร์                   ครองแผ่นดินสืบสายปลายสมัย
พอจบคำทำนายพระภูวนัย                            ดวงฤทัยแช่มชื่นรื่นสราญ  
   ๏ ทรงถนอมกล่อมขวัญพระครรภ์อ่อน             งดเผ็ดร้อนเสวยพระกระยาหาร
ทศมาสมาถึงซึ่งวันวาร                                 พระประสูติกาลเอกอานันท์          
    ๏ พร้อมธนสมบัติพิพัฒน์เลิศ                     การบังเกิดขุมทองผ่องสีสัน
ทั้งสี่มุมปราสาทพิลาสสุพรรณ                        ดุจเทวัญประทานกาจนา  
    ๏ ยังปิติยินดีที่ล้นพ้น                              ถึงปวงชนญาติพงศ์ร่วมวงศา
องค์ทรงธรรม์รับขวัญพระลูกยา                       ให้นามว่า “สุธนราชกุมาร”
    ๏ ศุภลักษณ์วิไลเลิศในภพ                       ทรงคุณครบบุญฤทธิ์พิสิฐพิศาล
เจริญวัยราชัยหาพระอาจารย์                          ผู้เชี่ยวชาญวิชามาเป็นครู
    ๏ สอน “ไตรเทพพงศาวดารศาสตร์”             พระสามารถเรียนไวมิใครสู้
ผู้สอนสั่งทั้งมวลล้วนเชิดชู                            เป็นวิญญูองค์เอกอเนกอนันต์
    ๏ ทั่วธานินทร์สิ้นครูผู้ใดสอน                      ลาบิดามารดรสู่ไพรสัณฑ์
หมายทิศาปาโมกข์โลกอภิวันท์                       คือยุคันต์อาจารย์สรรพวิชา
    ๏ เอกากายใจมุยุรยาตร                           “ธนูศาสตร์” ล้ำลึกหมายศึกษา
แล้วสมหวังดั่งคิดด้วยกฤดา                           พบมหาโยคีที่เกริกไกร
    ๏ จึงฝากตัวเป็นศิษย์เรียนศรศิลป์                สมดั่งจินต์มุ่งมั่นแลฝันใฝ่
ทรงศึกษาจริงจังอย่าตั้งใจ                            สำเร็จได้ดังปองเพียงสองปี
    ๏ วันกราบลาพระอาจารย์ท่านกล่าวว่า            “จะนำพาขึ้นยอดคีรีศรี
สู่อาสมศรศักดิ์สิทธิ์เลิศฤทธี                           นามศรนี้คือ “ศรศิลปชัย”
    ๏ ผู้เรียนจบการศึกษามาทั้งหลาย                ต่างมาดหมายครองศรศรีที่ยิ่งใหญ่
แต่ผันผ่านนานปีมิมีใคร                               น้าวคันศรนี้ให้โก่งได้เลย
    ๏ สายศรแกร่งปานเหล็กกล้าหนักกว่าหิน”       พระสุธนได้ยินโยคีเอ่ย
จึงตั้งจิตพิษฐานกาลก่อนเคย                         บำเพ็ญบุญหนุนได้เชยชมฤทธา
    ๏ หยิบคันศรขึ้นจับกระชับมั่น                     แล้วน้าวคันขึ้นพรหมมาตรดังปรารถนา
แผลงศรศิลป์บินไปในเมฆา                           แผดเสียงก้องท้องวนาผาสะท้าน  
    ๏ แล้วย้อนกลับสู่แหล่งสำแดงฤทธิ์               เป็นนิมิตคู่บุญญามาสมาน
องค์โยคีมีพรสุนทรประทาน                           “แต่นี้ท่านจงน้อมนำประจำกาย
    ๏ พิชิตมารสานคุณธรรมนำชาวโลก              พ้นทุกข์โศกสุขสันต์กันทั้งหลาย”
 คำพรจบนบสิทธาลาเยื้องกราย                      ออกสู่สายไพรมุ่งหน้าคืนธานี
    ๏ มิทันพลบพบพรานไพรแปลกใจนัก            มานั่งดักทางไว้ไม่หลีกหนี
เมื่อเข้าใกล้พรานจึงได้อัญชลี                        พระจึงมีพจนาปุจฉาไป
    ๏ “ท่านมาทำกิจใดที่ในป่า                       เป็นนักล่ามิเห็นมีเนื้อที่ไหน
หรือเพียงหาพวกยาสมุนไพร                          แล้วเหตุใดที่มานั่งท่ากัน”
    ๏ “กระหม่อม “พรานบุญฑริก”ขอรับ             หากินกับไพรสาณฑ์นานเหลือนั่น
วันนี้สัตว์ตื่นหนีทุกชีวัน                                ด้วยเสียงลั่นเมฆาศรนารายณ์
    ๏ ปู่เล่าเรื่องศรศิลปชัยไว้นานมาก                ใจจึงอยากอภิวันท์ดังมั่นหมาย
กระหม่อมมีธนูผู้เลี้ยงกาย                             เพียงสืบสายเลือดพรานเนิ่นนานมา
    ๏ รู้ว่าพระสุธนได้ศรศิลป์                          คู่กายินสมศักดิ์อนรรฆค่า
ที่กระทำด้วยดำริมุทิตา                                มิได้คิดริษยาใจอาธรรม์”
    ๏ พระสุธนยินคำย้ำกล่าวขาน                     จึงตอบพรานด้วยวาทะสมานฉันท์
“เราทำสัตว์ตื่นก็ขออภัยกัน                           มิตั้งใจทำเช่นนั้นด้วยฉันทา
    ๏ อีกเราสองรักธนูทั้งคู่มั่น                         ควรผูกมิตรสัมพันธ์กันเถิดหนา
อาวุโสคือท่านผ่านเวลา                               ละยศฐาขอเรียกขานพี่พรานบุญ
    ๏ มีสิ่งหนึ่งสิ่งใดในภายหน้า                      ปรารถนาเอาไว้หมายนำหนุน
เดือดร้อนใดให้ช่วยเหลืออยากเจือจุน”              มอบการุณย์แล้วเอ่ยลาคืนนาคร
    ๏ พรานบุญแสนซาบซึ้งตราตรึงจิต               ด้วยมิคิดได้รับเกียรติมาแต่ก่อน
จึงหมอบราบกราบก้มพนมกร                         กล่าวสุนทรต่อตอบไปใจตื้นตัน
    ๏ “ขอนุญาติกลับด้วยกันในวันนี้                  ต่อไมตรีมิตรใหม่ให้คงมั่น”
พระสุธนมิขัดตัดสัมพันธ์                               จึงชวนกันคืนนครอุดรปัญจาล์
    ๏ สนทนารายทางมากลางไพร                    เรื่องอันใดข้องจิตคิดปุจฉา
พรานเล่ามีลูกเมียพร้อมหน้าพร้อมตา                 อยู่ชายป่าฐานะก็พออยู่ดี
     ๏ แต่กระหม่อมนั้นนิสัยติดไพรสาณฑ์           อยู่เคหาถ้านานใจเต้นถี่
เมื่อเข้าป่าผาสุกทุกข์มิมี                              ใช้ชีวีจัดเจนตระเวนไพร
    ๏ ถามถึงองค์ชายาพระสุธน                       คงมากมายหลายคนด้วยหาได้
ร้อยเอ็ดนักคราธิดาใด                                 แม้นหมายใจย่อมไม่ขัดพระอัชฌา
    ๏ พระสุธนจึงมีวาทีตอบ                           มิชื่นชอบหญิงใดในโลกหล้า
คงเพราะยังไม่ถึงซึ่งเวลา                             ลุชายป่าทั้งสองต้องแยกทาง
    ๏ พระสุธนมิรอรั้งเข้าวังหลวง                     การทั้งปวงสำเร็จสิ้นทุกอย่าง
กราบพระบิดรมารดาลาคืนปรางค์                     สุขอยู่กลางเวียงวังทั้งวงศ์วาน
    ๏ กล่าวถึงอีกเมืองหนึ่งที่มีชื่อพ้อง               “ปัญจาละ” ที่สองใหญ่ไพศาล
อยู่ทางทิศประจิมชนผจาร                             พระราชานฤบาลถืออาธรรม์
    ๏ เกิดข้าวยากหมากแพงทุกแห่งหน              ประชาชนทุกข์ยากมากมหันต์
ต่างนครอุดรปัญจาล์นั้น                                จึงพากันทยอยโยกย้ายไป
   ๏ ที่ทุกข์ร้อนหมายผ่อนคลายไปหาเย็น           นั้นย่อมเป็นปกติแห่งวิสัย
ชาวปัญจาล์ประจิมน้อยเหลือใจ                      องค์ราชันนั้นสงสัยนัยคดี
    ๏ ประชุมเหล่าเสนสมหาอำมาตย์                 จึงสามารถรู้ความตามวิถี
ว่าเหล่ามวลมหาประชาชี                              ย้ายถิ่นหนีทุกข์ยากจากพารา
    ๏ สู่ “อุดรปัญจานคร” นั้น                         ที่พืชพันธุ์อุดมสมบูรณ์กว่า
ดินน้ำดีด้วยบารมีจอมนาคา                            ผู้ขึ้นมาทำหน้าที่บริบาล              
    ๏ ราชาฟังดังนั้นพลันกริ้วเหลือ                   นาคโอบเอื้อมิทั่วถึงถิ่นสถาน
บริภาษจอมนาคาว่าสาธารณ์                          กระทำการโดยฉันทาถืออาธรรม์
    ๏ จึงระดมพราหมณ์ที่มีพระเวทย์                 มากฤทธิ์เดชยิ่งใหญ่ในเขตขัณฑ์
ให้เข้ามารวมกลุ่มประชุมประชัน                      เพื่อคัดสรรผู้อาสาจับนาคี
    ๏ เมื่อได้พราหมณ์ตามจิตที่คิดฝัน                จึงราชันบัญชามอบหน้าที่
จับเป็นมาก็ได้ตายก็ดี                                 ก็จักมีรางวัลใหญ่ให้ตอบแทน
    ๏ พราหมณ์ทูลลาคลาไคลมิได้ช้า                มุ่งอุดรปัญจาล์ทำตามแผน  
สืบเสาะหาสระน้ำประจำแดน                          จนมั่นแม่นโคนหว้าใหญ่รอยไม่จาง
    ๏ จึงทดลองมนตรากับยาสั่ง                      พ่นลงยังสระใหญ่ใสกระจ่าง
ในฉับพลันน้ำนั้นพลุ่งไอฟุ้งคว้าง                      จากใจกลางสระงามน้ำขุ่นตม
    ๏ พราหมณ์ปลื้มใจในวิชายาแรงฤทธิ์            เหมือนดังคิดหวังไว้ใจสุขสม
จวนจะค่าทำเพิงค้างกางฝนลม                        เริงอารมณ์ถึงรางวัลอันโอฬาร
    ๏ วางแผนไว้สายวันใหม่เข้าในป่า                หาว่านยาพิษร้ายปานไฟผลาญ
มากพอที่บีฑานาคามลาญ                            จึงทำการเผด็จศึกดังนึกคิด  
    ๏ ในครานั้นพญานาคราช                         ต้องมนตราพยาบาทนั่งไม่ติด
ร้อนรุ่มดังอัคคีเผาชีวิต                                 ดุจเข็มพิษทะลวงดวงฤทัย
    ๏ เกิดสังหรณ์ในจิตผู้คิดร้าย                      มุ่งทำลายด้วยพระเวทย์เดชยิ่งใหญ่
อยากให้การณ์อันระแวงนั้นแจ้งใจ                    จึงคลาไคลขึ้นเหนือพื้นปฐพี
    ๏ แล้วจำแลงแปลงกายเป็นชายหนุ่ม             มาดักซุ่มดูลาดเลาเฝ้าพื้นที่
มิพบเห็นผู้ใดอยู่ใกล้นี้                                 จึงได้ออกจรลีตามร่องรอย
    ๏ ได้พบพราหมณ์หมองูพักอยู่ยั้ง                 รู้ผู้ที่มีพลังต้องร้างถอย
กำลังพบทุกข์ใหญ่มิใช่น้อย                           เสโทย้อยย่ำย่างตามทางมา
    ๏ ดวงชะตาฟ้าเบื้องบนดลบันดาล                มาพบพรานบุญพอดีที่กลางป่า
จึงทักทายวาทะเจรจา                                  “ท่านเป็นชาวพาราแห่งใดฤๅ”
    ๏ พรานบุญตอบมอบน้ำใจไม่เย่อหยิ่ง            ตามความจริงจากใจอันใสซื่อ
“ชาวอุดรปัญจาล์นามระบือ                            ชนเลื่องลือว่าอุดมสมบูรณ์ดี”
    ๏ “มีเหตุใดมาดลบันดาลให้                       จึงปลอดภัยไร้ทุกข์เป็นสุขศรี”
พรานบุญตอบ “เป็นความชอบของนาคี               บารมีปกปักรักษ์มานาน”

  ๏ “แล้วถ้ามีผู้ใดทำร้ายนาค                             มีฤทธิ์มากเกินที่นาคีต้าน
ความคิดเห็นเป็นไฉนในดวงมาน                          ถ้าเหตุการณ์คับขันกระนั้นแล้”
    ๏ พรานบุญว่า “หามีใครในเมืองนี้                    ความคิดมีอย่างท่านนั้นกล่าวแน่
หรือว่าคนคนนั้นคือท่านแท้                                ที่แปลกหน้ามาตั้งแง่ให้งวยงง
    ๏ ขอพิฆาตเสียด้วยศรเคยส่องสัตว์                   แทนคำตอบที่ชัดดังประสงค์”
เห็นท่าทีที่รักกันเป็นมั่นคง                                ดังจำนงนาคจำแลงเลิกแปลงกาย
    ๏ เป็นนาคีแล้วมีคำพร่ำเฉลย                         ว่า “ท่านเอ๋ยเราทุกข์สุขสลาย
ด้วยมีพราหมณ์มากฤทธิ์ใช้พิษร้าย                       มากล้ำกรายกายินถึงวิญญา
    ๏ เขาพักค้างไม่ห่างมากจากจุดนี้                     คงเตรียมการณ์ผลาญชีวีเราวันหน้า
ขอไหว้วานท่านด้วยช่วยเมตตา                           เรานาคานี้จะเทิดพระคุณ”                          
    ๏ พรานบุญรู้ความจริงมินิ่งอยู่                         ขออาสามาเป็นผู้ช่วยเกื้อหนุน
จะปกปักษ์รักษ์นาคาที่การุณย์                            คอยค้ำจุนปัญจาล์มาเนิ่นนาน
    ๏ “ท่านจงกลับคืนวังตั้งใจเถิด                        เหตุร้ายใดจักไม่เกิดขึ้นกับท่าน
ข้าจะเฝ้าสระเอาไว้ป้องภัยพาล                           มีใครมากระทำการอันพิกล
    ๏ ต้องม้วยมรด้วยศรพรานผลาญชีวิต                 สมโทษทัณฑ์ที่มันคิดอกุศล”
นาคาว่า “อย่าทำร้ายก่อนคลายมนต์                      เราจักต้องทุกข์ทนนานนิรันดร์
    ๏ ควรบังคับเขาให้คลายมนต์ก่อน                     ตามขั้นตอนดูน้ำในสระสวรรค์
ไว้ชีวีดีหรือไม่ต่อไปนั้น                                    มิกีดกันท่านตามจิตพินิจความ”
    ๏ ตกลงกันเป็นมั่นเหมาะวิเคราะห์กิจ                 พรานบุญคิดถ้วนถี่มิหยาบหยาม
เราล้วนศิษย์มีครูมิวู่วาม                                    ต้องทำตามแผนการวางงานไว้
     ๏ แต่เชื่อมั่นมันผู้ที่มีจิตต่ำ                            มายีย่ำคนดียอมมิได้
มิประมาทรู้ว่าพลาดอันตราย                               จึงซุ่มกายนิ่งในร่มใบบัง  
    ๏ จนถึงเช้าวันใหม่ไม่ทันสาย                          เห็นพราหมณ์ร้ายเล่ห์กลมากมนต์ขลัง
แบกกระบอกออกจากป่าละล้าละลัง                       แล้วมาตั้งศาลเพียงตาหน้าสระงาม
    ๏ เริ่มพิธีพลีกรรมทำคุณไสย                          พ่นลงไปจนจบคำรพสาม
น้ำพวยพุ่งฟุ้งไอสมใจพราหมณ์                           พ่นซ้ำตามลงเติมเพิ่มพลัง
    ๏ พรานบุญเห็นประจักษ์จิตมิผิดพลาด                ประชิดพลันสันดาปฟาดลงกลางหลัง
พอพราหมณ์ฟุบกำปั้นทุบซ้ำอีกครั้ง                       แต่ก็ยั้งมิให้ถึงวายชนม์
    ๏ ตีนเหยียบบ่ามือคว้าหัวห้ามตัวถอย                 คมมีดจ่อคอหอยเข้าอีกหน
พราหมณ์กลัวเสียชีวินสุดดิ้นรน                            จึงร้องขอชีวิตตนอยู่พัลวัน
  ๏ พรานตะคอกบอกอยากมีชีวีต่อ                       อย่ารีรอคลายมนตราแรงอาถรรพ์
 มิอาจเบี่ยงบ่ายได้ในครานั้น                              รับปากพลันยันกายนั่งภาวนา
    ๏ พรานจ้องสระน้ำใหญ่ไอพุ่งอยู่                      ประเดี๋ยวดูระงับหายปลายคาถา
จึงมั่นใจพราหมณ์ได้คลายมนตรา                         มิรอราดาบสะบัดตัดคอพราหมณ์
    ๏ “ประเพณีตีงูให้หลังหัก                             ปู่แกสั่งไว้นักเป็นข้อห้าม                                            
เมื่อท่านเขลาเมามัวทำชั่วทราม                           รับโทษตามกำหนดกฎแห่งกรรม”
    ๏ ฝ่ายพญานาคีที่อกร้อน                              ค่อยค่อยผ่อนกลายเป็นเย็นชื่นฉ่ำ
รู้มนตราราคีที่กระทำ                                       ได้คืนคำคลายสิ้นแสนยินดี
    ๏ แปลงเป็นหนุ่มหน้ามนคนเดิมพลัน                 จรจรัลขึ้นไปในสระศรี
เมื่อได้พบหน้ากันพรานบุญชี้                              ให้ดูผีศัตรูผู้คิดร้าย
   ๏ จอมนาคีดีใจปานได้แก้ว                             “เป็นพระคุณยิ่งแล้วหนอสหาย
ให้เราได้แทนคุณท่านอันมากมาย                         มิกลับกลายยึดมั่นคำสัญญา
   ๏ แต่เราสองต้องช่วยกันจัดการศพ                     อย่างเคารพศัตรูร้ายวายสังขาร์
คิดอภัยไม่ขอต่อเวรา                                       ปล่อยเป็นเหยื่อแร้งกาจะไม่งาม”
    ๏ ช่วยกันลากศพไปสู่ไพรสัณฑ์                       ห่างสระนั้นมิให้ใครหยาบหยาม
เมื่อสำเร็จสมประสงค์ตกลงความ                           นาคเอ่ยนามพรานว่า “มหามิตร
    ๏ ขอให้เราได้แทนคุณเพื่อนบุญเถิด                  ท่านน้ำใจประเสริฐแสนซึ้งจิต
ที่เมตตาอารีต่อชีวิต                                         ขอเชิญท่านศานต์สถิต ณ บาดาล”              
   ๏ พรานบุญยากบอกปัดหรือขัดข้อง                     จอมนาคาพาล่องลงสระผ่าน-
ถึงวังทองเรืองอร่ามงามตระการ                             ร่วมปฏิสันถารสานสัมพันธ์
    ๏ จอมนาคาพาขึ้นนั่งบัลลังก์เพชร                      มั่นในเจตนาผูกมิตรมั่น
พรานบุญว่า “ท่านนะหรือคือราชัน                          ข้าต่ำชั้นเพียงพรานไพรไม่บังควร”                                     ๏ “ท่านผู้ที่มีคุณนำหนุนนัก                             เรื่องยศศักดิ์ฐานะคนละส่วน
อย่าให้เสียแรงรักที่ชักชวน                                  เลิกเรรวนสดับรับรางวัล
    ๏ ให้ท่านครองอาณาห้าปราสาท                       ดำรงราชเวียงชัยไอศวรรย์
ห้าร้อยนางนาคีวิลาวัลย์                                     จักคัดสรรเป็นบริจาริกา”
    ๏ พรานสนองน้ำใจไม่อาจขัด                           ครองสมบัตินาคีอันมีค่า
อยู่ได้เจ็ดราตรีเจ็ดทิวา                                      เฝ้าทูลลาเจ้าบาดาลกลับบ้านเมือง
    ๏ จอมนาคา “ว่าน้อยสิ่งอันไหน                        เพิ่มเติมดั่งตั้งใจได้ทุกเรื่อง
สิ่งใดผิดมิตรบุญจึงขุ่นเคือง                                 คิดย่างเยื้องคืนหลังดังวาที”
    ๏ พรานพรรณนา “หามีที่ข้องขัด                       สารพัดสิ่งอำนวยอวยสุขี
แต่วาสนาข้าน้อยอยู่เพียงนี้                                  น่าจะมีความสุขกลับทุกข์ทน”
    ๏ ห่วงเมียลูกผูกใจอยู่ไม่หาย                           อยู่นานช้าจะว่าตายกลางไพรสณฑ์
อีกอย่างข้าลาไพรใจกังวล                                   ด้วยเป็นคนเคยชินถิ่นวนา”
    ๏ “เพื่อนไปดีก็มิขัดอัชฌาศัย                           แก้วแหวนใดสมบัติปรารถนา
นับโกฏิมอบตอบแทนให้ไปขายค้า                         เพื่อนำพาบำรุงบำเรอตน”
    ๏ พรานบุญว่า “ข้าดำรงอยู่พงไพร                      ทรัพย์สมบัติอันใดไม่มีผล
ขอเพียงนิดติดมือไปไม่มากล้น                              พอคลายจนเมียลูกสุขสบาย”
    ๏ “จักคิดอ่านฉันใดตามใจท่าน                         แม้นทัดทานรั้งอยู่ดุเสียหาย
การท่านไกลไมตรีมิกลับกลาย                              ยังจักหมายแทนคุณนำหนุนกัน
    ๏ หากวันหนึ่งวันใดท่านได้ทุกข์                         ขอเป็นคนดลสุขคืนคงมั่น
ดั่งจำนงจงมาหน้าสระนั้น                                     กู่ก้องพลันเป็นสัญญาณขึ้นสามลา
    ๏ ถึงแม้นว่าคราใดเราไม่อยู่                             นายประตูจักนำท่านมาหา”
ตกลงกันเป็นคำมั่นคำสัญญา                                นาคนำพาขึ้นบนพื้นปฐพี
    ๏ กล่าวคำลาพากันคืนพื้นเพเก่า                        ถิ่นลำเนาเคยอาศัยได้สุขศรี
เมื่อรำพึงถึงในใจคนนี้                                        บ้านคือที่ครองสุขทุกชีวัน
    ๏ เช่นสัตว์พรากจากดงอยู่กรงทอง                      มีแต่หมองครองทุกข์สิ้นสุขสันต์
ถิ่นกำเนิดเกิดกายใครเช่นกัน                                สายใยรักผูกพันมั่นมิเลือน
    ๏  พรานบุญถึงเคหาภรรยาเห็น                         สิ้นลำเค็ญดีใจมิใดเหมือน
แม้มิได้เนื้อ ยา คืนมาเรือน                                  เล่าเรื่องเยือนแดนนาคาเมืองบาดาล
    ๏ มอบแก้วแหวนเงินทองมากองให้                     น้อยนักหนาแต่ค่าใหญ่ยิ่งไพศาล
เมียพรานบุญสุขสบายไปอีกนาน                            เกินกว่าการล่าเนื้อเพื่อยังชนม์
    ๏ แต่พรานบุญวุ่นใจถึงไพรพฤกษ์                      นั่งก็นึกนอนเพ้อหามาหลายหน
จึงเล่าความเมียลูกผูกกมล                                   ว่าใจตนคะนึงถึงพงไพร
    ๏ ลูกเมียมีสมบัติพัสฐาร                                 สุขสบายไปอีกนานหายากไม่
ครั้งนี้กาลนานกว่าคราใดใด                                  สู่แดนไกลที่มิเคยเลยก่อนมา
    ๏ เชิงภูผาหิมาลัยอันลึกลับ                             เพียงแต่เคยสดับเรื่องนักหนา
อยากจะไปให้เห็นเป็นบุญตา                                แนววนาวิจิตรพิศดาร                                                   ๏ เตรียมธนูหน้าไม้ของใช้สอย                          เผือก มัน กลอยหาได้กลางไพรสาณฑ์
เสบียงกรังทั้งหยูกยาที่อาธาร                                เมื่อเตรียมการครบครันผันหน้าจร
    ๏ บ่ายหน้ามุ่งไปสู่อุดรทิศ                               แดนป่าปิดเดินยากมากสิงขร
ด้วยจิตพรานผู้ชาญป่ามิอาทร                               จึงแรมรอนนอนวนาหลายราตรี
    ๏ จนลุล่วงห้วงน้ำงามประหลาด                         รุกขชาติแปลกตากว่าทุกที่
ดุจเทวัญสรรค์บุปผาสุมาลี                                   หลากหลายสีชื่นฉมชวนดมดอม

๏ ในห้วงน้ำงามด้วยกลุ่มปทุมมาส                  ดารดาษอุบลบานซ่านกลิ่นหอม
ดุจแข่งขันกันชูกรอันอ่อนน้อม                       สะพรั่งพร้อมชมเพลินจำเริญใจ                                            
    ๏ ใกล้เวลาสายัณห์กระชั้นนัก                   ต้องรีบหาที่พักค่อยมาใหม่
มองที่เหมาะจำเพาะค้างอยู่กลางไพร               ลัดเลาะไปพบอาศรมบรมมุนี
    ๏ พรานสบายใจนักขอพักค้าง                   มิต้องขึ้นนอนห้างให้ยากที่
เดินมุ่งหน้าไปหาเจ้ากุฎี                              วันทาพระฤษีมีเมตตา
    ๏ พรานบุญถามความเป็นมา “เอกาองค์        อยู่ดำรงภักษาหารใดสรรหา
เจ็บป่วยนั้นฉันใดใช้หยูกยา                         สัตว์ร้ายใดไยไม่มาบีฑากาย ”
    ๏ พระมุนีชี้แจงแหล่งอาหาร                     ทุกวันวารขบฉันนั้นเหลือหลาย
เลือกเพียงผลที่หล่นพื้นดื่นกระจาย                 ทั้งวานรมาถวายให้ทุกวัน
    ๏ ส่วนหยูกยามีนานาสมุนไพร                   กลาดเกลื่อนไปสารพัดให้คัดสรร
สัตว์ร้ายที่จะบีฑาดังว่านั้น                           สิ่งป้องกันใช่ฤทธิ์เดชแต่เมตตา
    ๏ โยมเล่าเป็นพรานไพรไฉนหนอ               มิหาบห่อเขาหนังพวกมังสา
ล่วงเขาวงดงชัฏพลัดหลงมา                         หรือมีเจตนาว่าอย่างไร”
    ๏ ฉันเป็นพรานนานมาพนาเวศ                  ถ้วนทุกเขตท่องมาสิ้นถิ่นไหนไหน
เพียงป่านี้ที่เพิ่งมาเพราะว่าไกล                      เดินทางได้ลำบากยากเอาการ
    ๏ ห้วงน้ำใหญ่ชายเชิงผาพฤกษาสวย           ใครมาช่วยสร้างถวายให้แก่ท่าน”
คำโยคีบอก “มีมาแต่ช้านาน                         อยู่ในเขตหิมพานต์มหาพน”
    ๏ “เมื่อวานผ่านมาเห็นเป็นบุญนัก                พรุ่งนี้จักชมความงามอีกหน
ด้วยติดตาตรึงใจคล้ายต้องมนต์                       ชะตาดลประสบพบสิ่งดี
    ๏ องค์โยคีมีคำกล่าวห้ามว่า                       “พรุ่งนี้หนาคือวันปัณรสี
ซึ่งเหล่านางโศภินกินรี                                 ใช้น้ำในสระนี้ชำระองค์
    ๏ โยมรอไว้สักวันให้ผันผ่าน                       พบสาวสวยสะคราญจักลุ่มหลง
อกร้อนไฟราคะยากจะปลง                             เป็นมั่นคงจริงจังจงฟังคำ”
    ๏ พรานฟังวาจามุนีที่กล่าวขอ                      เหมือนเติมต่อใจอยากเห็นเต้นตุ้มต่ำ
“เพียงแอบแลแต่ไกลไกลพรานไพรย้ำ               จะมิทำให้ตกตื่นขอยืนยัน”
    ๏ องค์โยคียังมีคำย้ำอีกว่า                          “กินรีมีนาสาพิเศษสรรค์
เหนือลมแลแม้ว่าจะไกลกัน                             จับกลิ่นอันแปลกไปได้ไวนัก”
    ๏ พรานตอบต่อ “ข้อนี้นั้นถนัด                      การส่องสัตว์จมูกดีต้องมีหลัก”
ผู้ทรงศีลสิ้นวาทีที่จะทัก                                 จึงหยุดพักวาระสนทนา                                        
    ๏ รุ่งทิวาคราสุรีส่องสีแสง                           ขึ้นโด่งแดงเฉิดฉายในเวหา
พรานมุ่งตรงลงกุฎีมิรอรา                                สอบทิศาใต้ลมจนสมจินต์
    ๏ พบสุมทุมพุ่มพฤกษ์ดังนึกคิด                     ที่ปกปิดบังกายได้หมดสิ้น
สงบนิ่งจริงดังว่าทำมาชิน                                มิอาจยินแม้เสียงผายลมหายใจ
    ๏ มินานเห็นกินนรีที่เวหา                            ล่องลิ่วฟ้าดิ่งตรงลงมาใกล้
หยุดยังแท่นศิลาหมายตาไว้                             มิระแวงระไวพรานไพรมอง
    ๏ ถอดปีกหาวางเรียงเคียงขอบขัณฑ์               ลงสระพลันเริ่มพี่ใหญ่ไล่องค์สอง
สามสี่ห้าหกคือนุชคนสุดท้อง                            พรานบุญจ้องนิ่งกริบมิพริบตา
    ๏ พระองค์น้องนั้นงามล้ำมนุษย์                     พิไลสุดจักพบได้ในโลกหล้า
พี่เรียกขานชื่อน้องนั้น “มโนราห์”                       โฉมสุดาอัปสรใดไม่เปรียบปาน
    ๏ คิดถึงคำพระสุธนเมื่อหนก่อน                      มากธิดาร้อยนาครมิสมาน
ถ้วนทั้งในโลกายุพาพาล                                 พระมิมีดวงมานปฏิพัทธ์
    ๏ ฤๅชะตาฟ้าเบื้องบนดลมานี้                        กินรีคือคู่องค์วงศ์กษัตริย์
เมื่อใคร่ครวญหวนคำนึงจึงแน่ชัด                         พรานบุญตัดอารมณ์ข่มใจลา
    ๏ คืนหลังสู่อาศรมพระฤษี                            เผยวจีเข้าจุดอยากปุจฉา
 แจ้งให้ท่านรู้ซึ้งถึงเจตา                                  อยากจะจับ “มโนราห์” กินนรี
    ๏ “การมาดหมายมิใช่ว่าเกิดราคะ                    กักขฬะมิดูกายตนใช่ที่
รู้ว่าเธอกึ่งเทพเป็นเทวี                                    สูงศักดิ์ศรีควรคู่องค์ภูมินทร์
    ๏ นำนางไปถวายพระสุธน                            เจริญชนม์เอกากายไม่ถวิล
สาวมากมายถวายตัวทั่วธรณินทร์                         แต่ดวงจินต์พระมิภักดิ์รักนางใด
    ๏ เชื่อมั่นนักเมื่อพบพักตร์โนราห์น้อง                 พระองค์ต้องตรึงจิตพิสมัย
วิธีการจับนางควรฉันใด                                    ผิพลาดไปโอกาสอาจหลุดลอย
    ๏ ทำบ่วงบาศไปคล้ององค์น้องนั้น                    สระกว้างใหญ่ห่างไกลกันอยู่สักหน่อย
พุ่งไปจับสับสนแน่มิใช่น้อย                                อลหม่านพานจะพลอยให้งวยงง
    ๏ ด้วยทั้งเจ็ดกินรีนี้สระสวย                            ร่างสำรวยละม้ายทำให้หลง      
คิดไม่ตกอกใจไม่อาจปลง                                 จึงเผยความจำนงพระสิทธา”
    ๏ พระสิทธาเผยวาทีที่สงสัย                           หลังพรานไพรจบคำที่พร่ำว่า
“โยมพรานเอ๋ยอย่าคิดเลยป่วยการนา                      มิใช่เนื้อมิใช่ปลาเมื่อพึงใจ
    ๏ จะดักจับขับเคี่ยวเอาเดี๋ยวนั้น                         เขาก็คนเหมือนกันรู้หรือไม่
ทั้งเชื้อชาติเทวัญอันเรืองไกร                               เขามิใช่นกกาหนาโยมพราน
    ๏ ที่บินได้ใช้ปีกหางสร้างประดิษฐ์                     อิทธิฤทธิ์แห่งมนตราเทวาสมาน
กรุงไกรลาสนิวาสริมหิมพานต์                               ระโหฐานประเทืองเพียงเมืองแมน
    ๏ มิอืดอาดปราดเปรียวเฉลียวฉลาด                    ความสามรถเหินฟ้าไปว่องไวแสน
อันมนุษย์ดุจเราไซร้อย่าหมายแม้น                         ใช่ดูแคลนฝีมือพรานผู้ชาญไพร
    ๏ มีบ่วงบาศนาคราชนั้นเพียงหนึ่ง                      ที่ผูกมัดรัดดึงเอาไว้ได้”
พรานบุญฟังนั่งยิ้มกระหยิ่มใน                               ยกมือไหว้ร่ำลาสิทธาพลัน
    ๏ เดินลัดดงตรงไปใจเบิกบาน                          สู่ประตูบาดาลสระสวรรค์
เมื่อมาถึงจึงกู่ร้องก้องแดนนั้น                               สามลาอันเคยสัญญากับนาคี
   ๏ นายทวารถลันถึงอยู่ซึ่งหน้า                            นั่งวันทาท่าระยอบขอบสระศรี
ยินวาจาเข้าใจในทันที                                       พาพรานจรลีไปทันควัน
    ๏ เพียงวับหนึ่งถึงยังบัลลังก์เพชร                       พบทรงเดชนาคราชเหมือนมาดมั่น
จอมนาคีดีใจทักทายกัน                                      สายสัมพันธ์มั่นคงเหมือนเคยมา
    ๏ “เพื่อนมีทุกข์ขุกเข็ญใดให้ช่วยเหลือ                 หรือเพียงเมื่อระลึกถึงจึงมาหา
จงแถลงแจ้งเหตุเจตนา                                      จงถือว่าเพื่อนกันเองอย่าเกรงใจ”
    ๏ พรานบุญฟังดังนั้นพลันตอบถ้อย                     “เรื่องมีอยู่มิรู้น้อยหรือว่าใหญ่
ที่ผ่านมาข้าเดินดงสุดพงไพร                                จนเข้าใกล้ชายป่าหิมพานต์
    ๏ ได้พบนางกินรีฉวีวรรณ                               งามเฉิดฉันท์เลิศพิไลเกินไขขาน
ดุจอนงค์ลงมาจากพิมาน                                     ทรงสะคราญเกินใครในโลกา
    ๏ รำลึกถึงปัญจาละราชบุตร                              พระสุธนผู้พิศุทธ์แห่งโลกหล้า
พระเดียวดายไร้คู่เคียงอุรา                                   แม้ร้อยพันพระธิดามิยินดี
    ๏ จักจับนางมโนราห์มาถวาย                             ด้วยมั่นหมายพระครองคู่อยู่สุขี
หนทางเดียวเทียวนะท่านในการนี้                           พระฤษีเลิศฌานท่านหยั่งรู้
    ๏ นาคบาศของท่านเท่านั้นแท้                           ฉะนี้แลเหตุที่ว่าลงมาสู่    
ด้วยถือว่าพญาจิตชมพู                                       ก็คือผู้เอื้อปัญจาล์มาแต่ไร”
    ๏ “กล่าวให้ปลื้มจะยืมนาคบาศหรือ                     สิ่งนั้นคือของคู่องค์คงมิได้
พญาครุฑศัตรูรู้เมื่อใด                                        มาบีฑาข้าก็ไร้ซึ่งสาตรา
    ๏ ขอสิ่งใดจักมอบให้ได้ทั้งสิ้น                           ของที่อยู่คู่ชีวินอย่าเลยหนา”
พรานบุญย้ำ “คำท่านเคยเอ่ยสัญญา                        มิได้ว่ามีข้อเว้นเช่นนี้เลย
    ๏ เสร็จงานปั๊บจักรีบกลับมาคืนท่าน                     มิครองไว้ให้นานหรอกท่านเอ๋ย”
จอมนาคินทร์สิ้นคำจะย้ำเปรย                                จึงเฉลยวาจาว่า “ตกลง
    ๏ ท่านตระหนักไว้เถิดหนาว่าสิ่งนี้                        คือชีวีแต่ให้ตามความประสงค์  
ห่างกายไปไร้เงาเศียรเจียนปลิดปลง                        ขอดำรงสัญญาสัจจาจริง
    ๏ พรานบุญรับนาคบาศจากหัตถา                        พร้อมศึกษาวิธีใช้ได้ทุกสิ่ง
เอ่ยคำลาคลาไคลไม่ประวิง                                  นาคพาดิ่งขึ้นสู่พื้นปฐพี
    ๏ มิหันเหห่วงเคหามุ่งหน้าใหม่                          สู่แดนไพรให้ทันวันปัณรสี
หมายรอยทางที่เคยเดินไว้อย่างดี                           ในหนนี้ใช้เวลามิช้านัก
    ๏ มาถึงทันวันที่หมายไม่คลาดเคลื่อน                   หาสุมทุมพุ่มเสมือนเรือนตั้งหลัก
เตรียมแผนการงานใหญ่ไว้พร้อมพรัก                        จึงพำนักค้างคืนอย่างชื่นใจ
    ๏ ฝ่ายเหล่านางกินรีธิดาราช                             แห่งไกรลาสนคราเมื่อฟ้าใส
ขึ้นกราบลาพระมารดรเช่นก่อนไร                            จะลาไปสรงสนานธารปทุม
    ๏ พระมารดาครานี้พิไรพร่ำ                               ทั้งสอนสั่งให้ฟังคำอกร้อนรุ่ม
สังหรณ์ใจภัยร้ายหมายเร้ารุม                                “เจ้ารวมกลุ่มเอาไว้ให้จงดี”
    ๏ จะหักห้ามทรามวัยมิไปนั้น                             เหมือนบีบคั้นใจธิดาหาใช่ที่
ด้วยเป็นเรื่องเนื่องมาประเพณี                               นางเทวีจำซ่อนทุกข์กลางฤทัย
    ๏ ยังสั่งคำย้ำความไปตามห่วง                           “เจ้าทั้งปวงคือดวงจิตพิสมัย
ขอให้เจ้าไปดีมีโชคชัย”                                     เจ็ดกินรีดีใจรีบไคลคลา
    ๏ เมื่อใส่ปีกใส่หางเช่นนางหงส์                         กินนรีบินตรงขึ้นเวหา
ร่อนเล่นลมชมเพลินเนินพนา                                 แล้วดิ่งลงตรงธารารื่นสราญ
    ๏ ถอดปีกหางวางเรียงลำดับไล่                          จากพี่ใหญ่น้องสองสามตามพ้นผ่าน
ทยอยลงสระน้ำงามโอฬาร                                   วิธีการเหมือนดังทุกครั้งมา
    ๏ พรานบุญจ้องมองน้องนุชคนสุดท้าย                  ยังจำหมายนงรามงามนักหนา
มองเขม็งเล็งไว้ไม่ละตา                                      แล้วปล่อยบาศนาคาสั่งตรงไป
    ๏ บ่วงมนตรานาคาเห็นเป็นนาคี                          พุ่งเร็วรี่เข้ารัดบาทนางได้
โนราห์น้องร้องหวีดหวาดแทบขาดใจ                        เหล่าพี่นางน้อยใหญ่ร่ายเข้ามา
    ๏สายน้ำใสมองไปเห็นเป็นนาคี                          ต้องเผ่นหนีด้วยกลัวล้นพ้นนักหนา
ใส่ปีกหางต่างเหินเดินเมฆา                                  บินร่อนไปร่อนมาสาละวล
    ๏ มโนราร่ำร้องเรียก “โอ้พี่จ๋า                            มาช่วยน้องด้วยเถิดหนาอย่าเหินหน
น้องกลัวจนเจียนใจมลายพ้น                                 สุดดิ้นรนให้หลุดที่ฉุดดึง
   ๏ หกกินนรีบินรี่รุดฉุดองค์น้อง                             มิสมปอบไร้แรงสำแดงถึง
พรานบุญเห็นเป็นแน่ชัดการรัดรึง                             นายพรานจึงออกจากพงตรงไปพลัน
  ๏ เห็นหกนางต่างยื้อยุดฉุดน้องอยู่                         ยกธนูขึ้นตั้งท่าว่าจะลั่น
จำปล่อยน้องร้องร่ำเพ้อรำพัน                                 ต่างเสียขวัญเตลิดหนีสุดชีวิน    
    ๏ พรานเก็บปีกเก็บหางวางในย่าม                       กระทำตามแผนงานการณ์ทั้งสิ้น
จึงคลายบ่วงมนตราแห่งนาคินทร์                             เรียกยุพินขึ้นคงคามาไวไว
    ๏ เรียกกี่ครั้งยังกลัวตัวแข็งทื่อ                            มิคิดดื้อแต่กลัวเกินเดินไม่ไหว
เหมือนอุราจะกลวงสิ้นดวงใจ                                  ชลนัยไหลหล่นปนธารา
    ๏ พรานบุญเห็นมิเป็นผลดั่งตนหมาย                     ขยับกายมุ่งตรงลงไปหา
ยินเสียงร้องของนางมโนราห์                                  ห้ามไว้อย่ามารั้งฉุดสุดชีวัน
    ๏ กินรีมิชินกับกลิ่นมนุษย์                                 ถ้าพี่ชายต้องกายฉุดจักอาสัญ
จะขึ้นจากสระนี้ขอพี่นั้น                                        จงผายผันปลีกกายไปให้ไกล”
    ๏ พรานบุญว่า “อย่ามาไล่จักได้หนี                       เชื่อวาทีก็โง่นักจักหาไหน”
มโนราห์ว่าปีกหางของนางไซร้                                เมื่อเก็บไว้จักหนีไปฉันใดนา
    ๏ พรานบุญฟังดังนั้นพลันถอยห่าง                        เพื่อให้นางได้แต่งองค์ทรงภูษา
เมื่อเสร็จสรรพพรานบุญกลับเดินเข้ามา                       นางจึงนั่งวันทาว่าคำวอน
    ๏ “โปรดเมตตาปราณีน้องนี้เถิด                           เราต่างเกิดร่วมโลกามาแต่ก่อน
มีน้องพี่บิดาและมารดร                                         ที่ห่วงหาอาทรอยู่ยิ่งนัก
    ๏ กินเนื้อหนังมังสาหาได้ไม่                               ปล่อยน้องไปเถิดเป็นคุณได้บุญหนัก
รู้ว่าพี่มิร้ายคนใจยักษ์                                          จะมาควักตับไตน้องไปกิน”
    ๏ พรานบุญฟังดังนั้นพลันตอบถ้อย                       “อันข้าน้อยมิได้ทำด้วยหยามหมิ่น
รู้ศักดิ์ชั้นท่านนั้นสูงค่ากว่าเมฆินทร์                            ข้าเพียงดินต้อยต่ำมิลำพอง
    ๏ ทั้งมิหมายทำร้ายท่านนั้นแน่แท้                         จักดูแลต่อไปนี้ไม่ให้หมอง
อุส่านำนาคบาศมาคาดคล้อง                                   อย่าขอร้องปล่อยกายให้ป่วยการ
    ๏ ทำทั้งนี้ตั้งที่หมายไว้เป็นเลิศ                            จักชูเชิดพระบุญญามหาศาล
ท่านครองคู่พระสุธนราชกุมาร                                  สุขสราญในสมบัติขัตติยะวงศ์
    ๏ ด้วยพระองค์เอกากายแต่ไรมา                          สาวอื่นใดในโลกามิประสงค์
เชื่อแน่นักพบพักตร์ท่านเป็นมั่นคง                             จักลุ่มหลงเสน่หายอดนารี”
    ๏ “ดุจนกกาค่าด้อยต่ำต้อยศักดิ์                            พระองค์รักเมตตาหาใช่ที่
คงจะไล่ให้คืนป่าพนาลี                                         เกรงตัวพี่ถูกพระองค์ลงอาญา”
    ๏ “เรารู้จักรักกันฉันท์พี่น้อง                                รู้พระทัยไม่ขุ่นข้องแน่นักหนา
อย่าชวนให้ไขว้เขวเจรจา                                       ไปเถิดหนาขอเชิญออกเดินทาง”
    ๏ มโนราจะข้องขัดอึดอัดอยู่                                พรานบุญขู่จะลากกายให้ก้าวย่าง
จำดำเนินเดินไปพลางร่ำไปพลาง                              ด้วยบาทนุชนุ่มบางอย่างสำลี
    ๏ ต้องย่ำหินดินกรวดแสนปวดร้าว                          หนามสั้นยาวตำกายแผลหลายที่
เดินร้องร่ำพร่ำหาพระชนนี                                     “โอ้ป่านนี้ต้องโศกาเหลืออาลัย
    ๏ ครบน้องพี่ที่เย็นเช้าขึ้นเฝ้าหา                           แต่นี้ไปไม่เห็นหน้าน้องอยู่ไหน
กรรมลูกนี้นิราศคลาดคลาไกล                                 ชั่วชีวีนี้คงไม่ได้พบกัน      
    ๏ ไหว้เทพไทที่สถิตทุกทิศสา                            ฝากวาจาแว่วไว้กลางไพรสัณฑ์
แม้นพระแม่ตามมาช้ามิทัน                                     ว่าชีวันลูกยังมีมิมลาย”
    ๏ ค่อยถอดเครื่องประดับทับภูษา                          วางตามแถวแนววนามาเป็นสาย
ผ่านสิบห้าราตรีกาลอ่อนแรงกาย                               มาถึงชายป่าชัฏพิกัดไพร
    ๏ มโนราขอพักเหนื่อยนักแล้ว                              “โอ้แม่แก้วคงตามมาหาทันไม่
เมื่อออกพ้นเขตป่าอย่าตามไป                                 มากมีภัยบีฑาสารพัน
    ๏ ถอดเครื่องทรงชั้นนอกเหมือนบอกเหตุ                 พาดปางไม้ชายนิเวศสุดเขตขัณฑ์
พรานบุญเร่งอย่ารีรอไปต่อกัน                                  อีกสามวันก็จะถึงซึ่งบุรี
    ๏ กล่าวย้อนหลังไปยังกรุงไกรลาส                        หกพี่น้องล่องอากาศถึงกรุงศรี
ขึ้นไปหาพระมารดาในทันที                                    เผยวจีว่า “น้องมโนราห์
    ๏ โดนพรานไพรใช้บาศนาคราช                           มายื้อยุดนุชนาฏไว้แน่นหนา
แม้พี่พี่นี้ช่วยฉุดสุดปัญญา                                      พรานเงื้อง่าธนูใส่จำใจจร”
    ๏ พระมารดาครายินความตามที่กล่าว                      แสนปวดร้าวทุกข์ฤทัยเกินถ่ายถอน
พระค่อนทรวงหน่วงหนักอยากม้วนมรณ์                        สุดอาวรณ์ซมซบสลบลง
    ๏ ข้าราชบริพารทำงานวุ่น                                   ชุลมุนหาโอสถน้ำสระสรง
ทั้งกราบทูลปทุมราชขัตติยะวงศ์                                จึงพระองค์รีบมาพยาบาล
    ๏ ฟื้นขึ้นมาราชันพลันปลอบโยน                            ให้อ่อนโอนข่มฤดีมิฟุ้งซ่าน
มีวาจาว่าเป็นกรรมบรรพกาล                                     มารอนราญให้ต้องร้างห่างกันไกล
    ๏ มิสูญสิ้นชีวาอนาคต                                        คงเลี้ยวลดคืนมาถิ่นอาศัย
พระมารดาว่า “อย่าห้ามขอตามไป                              เป็นฉันใดจะได้รู้ซึ่งลู่ทาง”
    ๏ องค์ราชัยไกรลาสมิอาจยั้ง                                จึงปล่อยดังฤทัยไม่ขัดขวาง
“สุดชายป่าถ้าไม่พบนุชนาง                                     จงลาร้างคืนหลังยังธานี”            
    ๏ พระมารดาคลาไคลใส่ปีกหาง                             กินรีทั้งหกนางผู้เป็นพี่
พากันออกดำเนินเหินเมฆี                                        มาลงที่สระใหญ่ดังใจจง
    ๏ ตามรอยทางย่างไปในพนัส                               เห็นถนัดเครื่องหมายมีที่ประสงค์
เพชรประดับมโนราห์บนผ้าทรง                                  ให้รู้ว่าอนงค์คงชีวัน
    ๏ ย่างด้วยบาทขวาซ้ายหลายวันผ่าน                      ทรมานเจียนว่าจะอาสัญ
นึกสงสารมโนราห์ยิ่งกว่านั้น                                      ถูกบีบค้นชีวินสิ้นเสรี
    ๏ พระรันทดสลดทรวงด้วยห่วงหา                           พรรณนามาในพงไพรศรี
พบเสือสิงห์ลิงค่างบ่างชะนี                                      ก็ยังมีพจนามาเว้าวอน
    ๏ ให้ช่วยลูกผูกใจอย่าไกลจาก                              ทรงเอ่ยปากฝากเถื่อนแถวแนวสิงขร
ร้องรำพันด้นป่าพนาดร                                     สุดอาวรณแทบวางวายหลายวันวาร                              
    ๏ ที่สุดท้ายปลายวนาพบผ้าทรง                             ที่ฝากไว้แทนองค์ยอดสงสาร
พระรีบคว้าอิงแอบแนบดวงมาน                                  ปวดวิญญาณเกินห้ามหักรักอาลัย
    ๏ “โอ้ทูนหัวของแม่นับแต่นี้                                  โอกาสมีพบหน้ากันต่อวันไหน
หรือตราบสิ้นชีวันจากกันไป                                      ก็จักไม่อาจคืนมาชื่นชม
    ๏ “โอ้อกเอ๋ยพรานไพรใจทมิฬ                              ก่อราคินใจหยาบบาปสร้างสม
พิฆาตสัตว์ตัดชีวีมิปรารมภ์                                       มาเข่นข่มรัดรึงถึงมนุษย์
    ๏ พรากลูกนกลูกกายังว่าร้าย                                ทรมานใจกายเป็นที่สุด
ช่างใจดำทำได้หมายยื้อยุด                                      ที่ประทุษร้ายหมายอะไร
    ๏สุดคิดอ่านการใดอย่างไรต่อ                                นึกคำขอของราชาฝากมาให้
สุดแดนป่าถ้ามิพบลูกทรามวัย                                    จงตัดใจคืนหลังยังธานี